چند واحد مخزن برای آقای وزیر

ميزنفت/ یکی از اخباری که طی چندمدت اخیر، ذهن جامعه دانشگاهی را به خود مشغول کرده است،خبر درخواست انتقال مهندس زنگنه،وزیر محترم نفت به دانشگاه تهران جهت عضویت در انستیتو نفت این دانشگاه به عنوان عضو هیئت علمی بوده است.

فارغ از کشاکش و جدل های سیاسی،ضروری است که هیئت امنای دانشگاه تهران،علاوه بر مد نظرقراردادن مفاد قانونی این انتقال جهت بررسی و پذیرش این درخواست،از لحاظ فنی و با نگاه مهندسی نفت،به مسائل هم بنگرد و نظر به اینکه مقرر است عضو هیئت علمی،دانش فنی را ازطریق سرفصل هایی هم چون مهندسی مخازن،مدیریت و صیانت ازمخازن،عملیات های بهره برداری و ... در قالب تدریس یا پژوهش به دانشجو ارائه دهد، لازم است شخص متقاضی،آشنایی کافی با علم مهندسی نفت اعم از اکتشاف،استخراج،حفاری و مخازن هیدروکربوری داشته باشد.

بدین منظور پذیرش عضویت متقاضی به عنوان هیئت علمی گروه مهندسی نفت درشرایطی عقلانی خواهد بود که وجود موارد فوق الذکر، در ایشان، جهت تصدی بر این کرسی احصا شود چرا که با وجود گره خوردن نام مهندس زنگنه با صنعت نفت درسالیان گذشته ولی اظهارات و عملکرد ایشان در دوره طولانی وزارت 11 ساله ایشان،نشان می دهدکه تخصص ایشان چندان سنخیتی باعلم مهندسی نفت نداشته است که بخشی ازآن موارد،مختصر در ادامه قابل  مروراست:

1. یکی ازمهم ترین موارد،اظهارات مکرر ایشان درباره میزان ضریب بازیافت میادین کشوراست که یکی از آنها ازاین قرار است:

"در حال حاضر ضريب بازيافت ما از چاه‌هاي نفت بسيار پايين و حدود ٢٨درصد است درحالي كه اين رقم براي كشوري مانند عربستان بين٦٠تا٧٠درصد است."[1]
یا آنکه در اظهار نظرات دیگر،با تاکید بر پایین بودن ضریب بازیافت میادین ایران و مقایسه آن با میانگین ضریب بازیافت میادین دنیا که حدود 48 درصد یا مقایسه با ضریب بازیافت میادین نروژ که 55 درصد قلمداد می شود،نتیجه گیری های واحدی مبنی برضعف تکنولوژیک،نبوددانش فنی کرده اند که دراین مورد،چند نکته بایستی مدنظر قرار گیرد:

از لحاظ مهندسی نفت،این مقایسه نادرست است زیرا عوامل متعددی درمیزان ضریب بازیافت میدان نفتی موثر است که می‌توان به نوع و خواص سنگ مخزن،خواص سیال مخزن،خواص مشترک سنگ و سیال،مکانیزم‌های رانش سیال و شرایط عمومی مخزن مانند عمق و فشار و دما اشاره کرد. ازاین رونخستین سوالیکه شخص آشنابه مهندسی نفت میپرسد،این است که چه مخازنی باهم مقایسه می شود؟

1. " برای مقایسه ی  میزان بازیافت نفت از مخازن ایران با مخازن دنیا،لزوما باید این مخازن را تحت شرایط یکسان مقایسه کرد. به عبارت دیگر ناچاریم پرتقال را با پرتقال وسیب را با سیب مقایسه کنیم،نه اینکه سیب را با پرتقال.

به عنوان مثال ما نمی توانیم میدان نفتی "لالی" ایران رابا 10 درصد بازیافت بامخزن "لیکویو(Lakeview)" آمریکا با 77 درصد بازیافت مقایسه کنیم. مخزن لالی مخزنی سنگ آهکی شکافدار با میانگین نفوذپذیری 0.1 میلی دارسی با فشار موئینگی بالا و عمدتا "نفت دوست" است درصورتی که مخزن لیکویو مخزنی تک تخلخلی از جنس سنگ ماسه ای با نفوذپذیری 2000 میلی دارسی و با فشارموئینگی بسیار پایین و " آبدوست" است.

مثال مناسب دیگر مقایسه مخزن شکافدار "اسپربری(Spareberry)" درآمریکا با میدان نفتی هفت کل ایران است که با وجود نفوذپذیری تقریبا یکسان هر دو میدان،ضریب بازیافت طبیعی هفت کل با 40 چاه حفر شده، 22 درصد ولی برای اسپربریبا 3000 چاه حفاری شده ضریب بازیافت نفت کمتراز 8 درصد است و این درحالی است که ریکاوری میدان اسپربری تحت تزریق آب و CO₂،به 12 درصد رسیده است و میدان هفت کل تحت تزریق حجم مشخصی گاز،به 25 درصد رسید و درصورتی که فشار حاصل از تزریق بیشتر، به حد اولیه فشار مخزن اسپربری یعنی 2250 پام افزایش یابد، ضریب بازیافت بالای 35 درصد خواهد بود.

نمونه های بالا نشانگر آن است که مخازن ایران با حداکثر ضریب بازدهی، تحت شرایط تخلیه طبیعی قرارداشته اند و نباید آنها را با مخازنی که ازویژگی های دیگری برخوردارند مقایسه کرد. درحقیقت ضریب بازیافت در مخازن مشابه در کشور آمریکا یا هرجای دیگر،فاصله بسیار زیادی با ضریب بازیافت نفت درایران دارد،چنانچه که به نمونه ای ازآن درموردهفت کل اشاره شد."[2]^و[3]

1. علاوه بر آن، البته این مقایسه حتی بین مخازن داخلی نیز تعمیم می یابد. به عنوان مثال از یک لایه ماسه‌سنگی در مخزن اهواز 59 درصد است در حالی که درصد بازیافت از لایه کربناتی همین مخزن 15 درصد است. به عبارت دیگر یک مدیریت یکسان با یک سازمان تولیدکننده واحد با داشتن پرسنل و کادر کارشناسی واحد و داشتن ابزار و تکنولوژی یکسان از یک لایه مخزن 59 درصد و از لایه دیگری از همان مخزن 15 درصد بازیافت دارد. این واقعیت نشانگر تأثیر تعیین‌کننده شرایط، مشخصات، جنس و نوع سنگ مخزن است.
   لازم به توضیح است که درصد نهایی بازیافت مخازن کشور بین 10 تا59 درصد متغیر بوده و اعلام رقم 28 درصدی بازیافت از مخازن کشور مربوط به متوسط بازیافت کل مخازن کشور است.

حال با توجه به اینکه بیش از 80 درصد منابع نفتی ایران، در مخازن کربناته قرار داشته است و این درحالی است که حدود 50 درصد مخازن نفتی دنیا، کربناته هستند، می توان در مورد میزان ضریب بازیافت نفت کشورمان با سایر کشورها مقایسه منطقی تری داشت. البته ناگفته نماند کشورهایی که دارای مخازن کربناته شکافدار از جنس سنگ آهک هستند(مشابه آنچه در مورد ایران وجود دارد) غالبا در تملک شرکت های دولتی هستند ، مانند کشورهای مکزیک، لیبی وسوریه و عراق و عمان (کمتر از 10 سال است که شرکت های بین المللی بدان راه یافته اند.) این کشور ها اطلاعات کافی در مورد ذخایر نفتی خود را منتشر نمی کنند به ویژه در مورد ضریب بازیافت آنها.

به طور کلی می توان نتیجه گرفت که ضریب بازیافت نفت از بلوک های ماتریسی مخازن شکافدار ایران با نفوذپذیری بسیار کم و تحت تاثیر جریان ریزش ثقلی، بسیار بالاتر از نفت تولیدی ازمخازن مشابه آن در کشورهای دیگر است." [4]
البته بدیهی است که کسی مخالف افزایش نفت قابل استحصال و ثروت های عمومی کشور نیست و نیز ادعای همه چیزدانی و ایده آل بودن همه شرایط را ندارد ولی در شرایطی که متخصصان مخازن کشور، با بهره گیری از دانش فنی به خوبی می دانند که چه نواقص و کمبودهایی وجود داشته و با علم به توانمندی های خود، می دانند که به چه نیاز دارند،  متاسفانه امروزه شیلاتی ها و نیرویی ها در وزارت نفت با جعبه سیاه پنداشتن فناوری مورد نیاز جهت توسعه صنعت نفت که ناشی از تحلیل های وارونه غیر مهندسی است ، با لگدکوب کردن توانمندی های خودی، بستر زایش IPC را فراهم آورده اند. حال شما قضاوت کنید آقای زنگنه با این دیدگاه می خواهد دانشجویان نفت را آموزش دهد؟

*مرکز مطالعات انرژی بسیج دانشجویی دانشگاه صنعت نفت
 

شنبه ۹ بهمن ۱۳۹۵ ساعت ۰۸:۵۵