میز نفت | عراق دارای قرارداد 6 ساله واردات گازی از ایران به میزان 60 میلیون مترمكعب در دو خط لوله نیروگاه بغداد و بصره بوده كه سه سال از آن گذشته و تا سال 2022 ادامه خواهد داشت. اما تداوم این قرارداد به معافیتهای تحریمی آمریكا نیاز دارد. در سال گذشته دولت ترامپ این معافیتها را ابتدا به 120 روز و سپس در 12 فوریه (23 بهمن 1398) به مدت 45 روز و در 7 فروردین به مدت 30 روز بهشرط تعهد دولت عراق در ارائه و پیگیری «جدول زمانی كاهش و قطع واردات گازی از ایران و یافتن منابع جایگزین» تمدید كرد که این معافیت زمانی مجدداً در روزهای آتی به پایان میرسد.
موضوع این گزارش به تحلیل وضعیت و چشمانداز بازار گاز عراق از منظر صادرات گاز ایران با توجه به این محدودیتهای تحریمی اختصاص داشته و در آن به امكانپذیری تحقق تلاشهای دولت عراق در كاهش وابستگی به واردات گاز ایران و سپس اهداف احتمالی و اولویتدار دولت ترامپ درتهدید عدم تمدید معافیت عراق از تحریمهای امریكا علیه ایران پرداخته میشود.
1 - تحلیل و ارزیابی
كشور عراق بهرغم داشتن 6/3TCM ذخیره گازی (عمدتاً گازهای همراه)، به دلیل عدم توانایی در تولید منابع غنی گازی این كشور از یكسو و چرخش روند تولید برق این كشور از استفاده از مایعات نفتی به گاز بهعنوان سوخت از سوی دیگر منجر به افزایش كسری گاز و وابستگی این كشور به واردات گاز از ایران شده است. برای فهم تحولات گازی و گزینههای عراق برای جایگزین سازی گاز وارداتی از ایران تحتفشارهای تحریمی از سوی آمریكا، لازم است كه به چشمانداز عرضه و تقاضای گاز این كشور نگاه اجمالی انداخته شود.
الف) رشد تقاضای گاز برای تولید برق و آب آشامیدنی
•عرضه برق در عراق بین سالهای 2018-2012 روند رو به رشدی داشته است و ظرفیت تولید این كشور به میزان 90 درصد در این دوره زمانی (8گیگاوات ساعت) با افزایش همراه بوده كه به دلیل میزان تلفات برق این كشور به میزان 60-50% ظرفیت تولید در بالاترین سطح جهانی قرار دارد. این امر بدان معنی است كه افزایش مؤثر ظرفیت تولید در 6 سال گذشته در حقیقت 4 گیگاوات ساعت بوده است. این در شرایطی است كه وضعیت پیك تقاضا در عراق بهویژه در مصرف خانگی، در سالهای گذشته 80% درصد افزایش داشته كه بدین معنی است كه اختلاف بین عرضه برق و پیک تقاضا در سال 2018 بیشتر از سال 2012 شده و دسترسی مردم در سال 2018 به نسبت سالهای گذشته به برق كمتر شده است.
این امر سبب برخی از نارضایتیها و اعتراضات اجتماعی در فصول گرم كه تقاضای سرمایشی بالا میرود، شده است كه نمونه آن اعتراضات اجتماعی تابستان سال 2018 در بصره است. به دلیل نیاز شدید كشور عراق به برق، در شروع سال 2018، بیش از 8 گیگاوات ساعت برق در دستساخت بودند كه عمدتاً مبتنی بر مصرف گاز بوده و تنها 1 گیگاوات ساعت برق از این ظرفیتسازی جدید تولید برق بر پایه مصرف سوختهای نفتی است. علاوه بر این، طرحها و پروژههایی برای تولید 16 گیگاوات ساعت برق در سال آینده نیز وجود دارد.
• به دلیل اهمیت و ضرورت آب آشامیدنی در رفاه و توسعه اقتصادی مردم عراق، موضوع احداث واحدهای شیرینسخنی آب نقش مهمی در آینده ایفا خواهد كرد. پیشبینی میشود كه عملیات شیرینسخنی آب تا سال 2030 حدود 10درصد از عرضه آب عراق را به خود اختصاص دهد. بیشتر تأسیسات برنامهریزیشده شیرینسخنی آب در عراق بر پایه شیرینسخنی از طریق غشاهای اسمز معكوس بوده كه وابسته به نیروگاههای تولید برق گازسوز و شیرینسخنی حرارتی گاز پایه (نظیر تقطیر چند اثره یا تقطیر چند مرحلهای) دارد. این امر سبب میشود كه بنا به پیشبینی آژانس بینالمللی انرژی، تا سال 2030 حدود 10 درصد از مجموع كل گاز تولیدی عراق به فرآیند شیرینسخنی آب اختصاص یابد.
ب) روند تولید و عرضه داخلی گاز عراق
با توجه ضرورتها و نیازهای تقاضای گازی بهویژه در توسعه برق و تأسیسات شیرین سازی و تصفیه آب آشامیدنی، توسعه منابع گازی به هدف اولویتدار استراتژی انرژی عراق بدل شده و سیاستها و برنامههای اقدام انرژی این كشور بر اساس اولویتهای 1) منابع گازی همراه با نفت با محوریت پروژه جمعآوری گاز بصره ، 2) توسعه منابع گازی مستقل موجود نظیر عكاز، السیبه و منصوره و تشدید اكتشافات این منابع در مناطق جنوبی و شرقی و 3) گزینه همكاری گازی با منطق كردستان با توج به پروژههای توسعهای نظیر خورمور، چمچمال، میران و بیناباوی این منطقه تدوین شده است.
نتیجهگیری
ارزیابی اهداف احتمالی اولویتدار ایالاتمتحده از تهدید عدم تمدید معافیت
درمجموع به نظر میرسد درصورتیکه عراق ریسك سیاسی واردات گاز از منطقه كردی را به دلیل اثر احتمالی وابستگی گازی بر تمایلات استقلالخواهانه این منطقه نظیر همهپرسی 25 سپتامبر 2017 را بپذیرد، مهمترین گزینه این كشور در كوتاهمدت برای جایگزینی حداقل نیمی از واردات گاز ایران، گاز منطقه كردستان است.
در غیر این صورت و درصورتیکه صرفاً به توسعه منابع گازی همراه و غیرهمراه منطقه جنوبی عراق تمركز كند، روند تولید این منطقه توانایی جایگزین سازی برای گاز وارداتی از ایران تا حداقل 3 سال آینده - پایان قرارداد گازی با ایران- را ندارد. این موضوع در سخنرانی محمد الحلبوسی، رییس پارلمان عراق، پس از دیدار با مقامات ارشد دولت آمریکا ازجمله مایک پنس، معاون دونالد ترامپ، در موسسه صلح ایالاتمتحده آمریکا در 30 مارس 2020 بهوضوح بیانشده است.
دولت ترامپ درتهدید عدم معافیت عراق از تحریمهای ایران به دنبال اهداف ذیل با اولویت بند الف است؛پ
الف) با آگاهی از عدم توانایی عراق دریافتن جایگزین برای تجارت گاز و برق خود از ایران و عدم تمایل دولت مركزی به واردات گازی از منطقه كردی به دلایل امنیتی بهرغم پیشنهاد آمریكا، درصدد استفاده از اهرم تهدید عدم تمدید معافیت عراق از معافیت تحریمی ایران برای اعمالنفوذ بر تحولات سیاسی، فشار بر رفتارهای بازیگران داخلی عراق بهویژه گروههای شیعی و اثرگذاری بر سیاستهای نخستوزیر در مورد «عدم پیگیری اخراج نظامیان آمریكا بعد از مصوبه مجلس نمایندگان این كشور در یست و هشتمین نشست خود به تاریخ 5 ژانویه 2020 است. خاصه اینكه مدت معافیت آمریكا بعدازاین مصوبه مجلس عراق از 120 روز ابتدا به 45 و سپس 30 روز كاهش یافت.
ب) زمینهسازی برای گزینه صادرات الانجی آمریكا به جایگزینی گاز ایران از طریق احداث پایانههای شناور واردات الانجی (FSRU) با سرمایهگذاری شرکتهای آمریكایی در منطقه ساحلی جنوبی
ج) تشدید فشار بر ایران مبنی بربستن یكی از منابع مجاز صادرات انرژی ایران برای گزینه احتمالی پذیرش مذاكره سیاسی با دولت ترامپ در سال انتخابات 2020 است.
نکته مهم دیگری که باید به آن توجه ویژه ای کرد آن است که هرگونه کاهش صادرات گاز به عراق به هر دلیل فنی و غیر فنی، به معنای افزایش چانه زنی و فشار آمریکا برای کنار گذاشتن گاز ایران از سبد مصرفی عراق است؛ این نکته بسیار مهمی است که درصورت بی توجهی به آن، منافع جمهوری اسلامی ایران به خطر خواهد افتاد.
شنبه ۲۴ خرداد ۱۳۹۹ ساعت ۰۶:۴۶