بلاتكلیفی خط لوله‌های روسیه
بازی با آرزوی گازی
در حالی كه سال گذشته خط لوله ترك‌استریم با حضور پوتین و اردوغان به افتتاح رسید، اما عملاً این خط لوله بدون استفاده باقیمانده است تا روس‌ها برای دورزدن اوكراین دچار چالش بیشتری شوند.
میز نفت | چند دهه پیش از بحران شبه جزیره كریمه در سال ۲۰۱۴ میلادی و رویارویی غرب و روسیه، رهبران كرملین به دنبال راه‌هایی برای صدور گاز طبیعی به دولت‌های اروپایی با هزینه و قیمت پایین و به صورت پایدار بودند.
در گام نخست، خط لوله‌های نورداستریم و سوث‌استریم طراحی شد. خط لوله نورداستریم از شهر ویبورگ در غرب روسیه آغاز شده و تا شهر لومبینی در سواحل شمالی آلمان امتداد دارد. خط لوله سوث‌استریم نیز از دریای سیاه آغاز می‌شد و تا كشورهای بالكان ادامه می‌یافت. در ادامه این خط لوله دو انشعاب داشته و به كشورهای اتریش و ایتالیا متصل می‌شد.
پروژه نورداستریم به سرعت از سوی رهبران آلمان پذیرفته و عملیات اجرایی آن آغاز شد و اجرای خط لوله نورداستریم۲ نیز در مراحل پایانی آن قرار دارد. هرچند مخالفت ترامپ با این پروژه مشكلات زیادی را بر سر اجرایی آن و تأخیر در تكمیل پروژه برای شركت‌های اروپایی شریك در این طرح پدید آورده است.
چند عضو ناتو نیز از مخالفان این طرح به شمار می‌روند، اما پروژه سوث‌استریم از ابتدا با تأخیر و مخالفت‌های گسترده روبه‌رو گردید. در سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳ میلادی این مخالفت‌ها ادامه داشت و سرانجام اجرای این پروژه لغو شد.
دور زدن اوكراین
در سال ۲۰۱۴ میلادی و پس از از پیروزی انقلاب رنگی در اوكراین، دولت روسیه شبه جزیره كریمه را به خاك خود ضمیمه كرد. بدین ترتیب، روابط مسكو و كیف به پایین‌ترین سطح خود سقوط كرد. رهبران روسیه به سرعت تلاش كردند تا راه‌هایی برای دور زدن از اوكراین به عنوان هاب ترانزیت و صادرات گاز خود به دولت‌های اروپایی بیابند. ساخت خط لوله نورداستریم۲ مهم‌ترین پروژه برای تحقق این هدف بود.
غول گازپروم، كشور تركیه را به عنوان گزینه‌ای مطمئن برای دور زدن اوكراین و صادرات گاز به اروپا برگزید، اما پارلمان اروپا و كمیسیون اروپایی كه در گذشته پروژه سوث استریم را به سوی نابودی سوق داده بودند، این بار برای ترك استریم مانع تراشی كردند.
در دسامبر سال ۲۰۱۴ میلادی بود كه روسیه از پروژه سوث استریم خارج شد. مخالفت اتحادیه اروپا با حضور شركت‌های اروپایی در این پروژه، مهم‌ترین دلیل این اقدام مسكو اعلام شد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه شش سال پیش در سفر خود به تركیه اعلام كرد كه شاهد مشكلات مختلفی بر سر اجرای خط لوله سوث استریم بوده‌ایم. اگر اروپایی‌ها خواهان مشاركت در این پروژه نیستند، ما ساخت این پروژه را متوقف خواهیم كرد.
او گفت كه اگر خط لوله سوث استریم اجرا نشود، ما تلاش خواهیم كرد تا منابع انرژی خود را به سایر مناطق دنیا منتقل كنیم. هرچند كرملین به سرعت خط لوله ترك استریم را به عنوان جایگزین خط لوله سوث استریم مطرح كرد. این پروژه می‌‌توانست زمینه افزایش سهم مسكو در بازار انرژی تركیه را فراهم كند، اما این پروژه هدف مهم‌تری نیز دارد: تغییر مسیر گاز صادراتی تركیه به جنوب شرق اروپا با كنار گذاشتن اوكراین.
خط لوله‌ای كه ناجی نشد
دو كشور روسیه و اوكراین روابطی شكننده دارند. بنابراین مردان یخی تلاش می‌كنند تا مسیرهای ترانزیت گاز از این كشور را تغییر دهند. اگر گاز روسیه از طریق خط لوله ترك استریم مستقیماً به كشورهای بالكان منتقل شود، علاوه بر كاهش هزینه‌های ترانزیت شاهد كاهش وابستگی و پرداخت حق ترانزیت به كشورهای مولداوی، رومانی و بلغارستان نیز خواهیم بود.
در تابستان سال ۲۰۱۶ میلادی مذاكرات ساخت خط لوله ترك استریم نهایی شد. ساخت خط لوله نیز در سال ۲۰۱۹ پایان یافت و افتتاح شد. روس‌ها تلاش زیادی كردند تا افتتاح پروژه ترك استریم را به عنوان نمادی از راهبردهای اقتصادی روسیه نشان دهند. حالا یك‌سال پس از افتتاح این پروژه، شاهد دستاوردهای اندكی برای این طرح پرهزینه بوده‌ایم.
دولت صربستان یك‌سال پس از راه‌اندازی پروژه، اقدامی برای ساخت بخش مربوط به این كشور انجام نداده است. از اهداف این پروژه توقف وابستگی به ترانزیت گاز صادراتی به اروپا از طریق خاك اوكراین بوده، اما این هدف با چالش‌هایی روبه‌رو است. انستیتوی پژوهش‌های منابع طبیعی روسیه در پژوهش انجام شده خود اعلام كرده كه توقف ترانزیت گاز روسیه از خاك اوكراین به دلیل تقاضای كنونی قاره سبز تا سال ۲۰۳۵ میلادی امكان‌پذیر نیست.
بازگشت به اوكراین؟
این گزارش نشان می‌دهد روس‌ها باید همچنان سالانه ۴۱میلیارد متر مكعب گاز از خاك اوكراین ترانزیت كنند. همچنین سودآور شدن پروژه ترك‌استریم به ۴۷سال زمان نیاز دارد.
این خط لوله به دلیل اولویت‌های متفاوت دو كشور شریك با ظرفیت اندكی در حال فعالیت است. روسیه این خط را به عنوان یك ابزار كلیدی برای انتقال گاز خود به بازارهای اروپایی می‌شناسد.
در مقابل، دولت تركیه خط لوله ترك استریم را فرصتی برای متنوع‌كردن منابع متعدد تأمین گاز وارداتی خود می‌داند. در چند سال اخیر، میزان صادرات گاز روسیه به تركیه در مقایسه با گاز وارداتی از آذربایجان و ایران، كاهش قابل توجهی داشته است.
خط لوله ترك استریم در تغییر مهره‌های بازی تجارت گاز نیز نقش قابل توجهی نداشته است. از سوی دیگر، پس از مناقشه ناگورنو – قره‌باغ، شاهد تحكیم بیشتر روابط تركیه و آذربایجان و سردشدن روابط سیاسی تركیه و روسیه بودیم.
به نظر می‌رسد در سیاست خارجی آنكارا، افزایش واردات گاز از باكو و كاهش وابستگی به نفت و گاز مسكو، یك اولویت به شمار می‌رود. رهبران تركیه تلاش می‌كنند تا در بازار ال‌جی نیز با انعقاد قراردادهای بلندمدت با كشورهای قطر و الجزایر، منابع تأمین گاز خود را متنوع‌تر كنند و وابستگی كمتری به گاز روسیه داشته باشند.
خط لوله ترك‌استریم را باید اصلی‌ترین رقیب كریدور گازی جنوبی دانست كه از حمایت همه جانبه اتحادیه اروپا برخوردار است و میادین گازی كشور آذربایجان در آب‌های دریای كاسپین را به دولت‌های عضو اتحادیه اروپا منتقل می‌نماید.
روابط مسكو و آنكارا در یك دهه گذشته با فراز و نشیب‌های مختلفی رو به رو بوده و به همین دلیل آینده صادرات گاز روسیه به جنوب شرق اروپا از طریق تركیه با ابهام‌های زیادی روبه‌رو است؛ بازی بزرگ غول‌ها آغاز شده است.
در گام نخست، خط لوله‌های نورداستریم و سوث‌استریم طراحی شد. خط لوله نورداستریم از شهر ویبورگ در غرب روسیه آغاز شده و تا شهر لومبینی در سواحل شمالی آلمان امتداد دارد. خط لوله سوث‌استریم نیز از دریای سیاه آغاز می‌شد و تا كشورهای بالكان ادامه می‌یافت. در ادامه این خط لوله دو انشعاب داشته و به كشورهای اتریش و ایتالیا متصل می‌شد.
پروژه نورداستریم به سرعت از سوی رهبران آلمان پذیرفته و عملیات اجرایی آن آغاز شد و اجرای خط لوله نورداستریم۲ نیز در مراحل پایانی آن قرار دارد. هرچند مخالفت ترامپ با این پروژه مشكلات زیادی را بر سر اجرایی آن و تأخیر در تكمیل پروژه برای شركت‌های اروپایی شریك در این طرح پدید آورده است.
چند عضو ناتو نیز از مخالفان این طرح به شمار می‌روند، اما پروژه سوث‌استریم از ابتدا با تأخیر و مخالفت‌های گسترده روبه‌رو گردید. در سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳ میلادی این مخالفت‌ها ادامه داشت و سرانجام اجرای این پروژه لغو شد.
دور زدن اوكراین
در سال ۲۰۱۴ میلادی و پس از از پیروزی انقلاب رنگی در اوكراین، دولت روسیه شبه جزیره كریمه را به خاك خود ضمیمه كرد. بدین ترتیب، روابط مسكو و كیف به پایین‌ترین سطح خود سقوط كرد. رهبران روسیه به سرعت تلاش كردند تا راه‌هایی برای دور زدن از اوكراین به عنوان هاب ترانزیت و صادرات گاز خود به دولت‌های اروپایی بیابند. ساخت خط لوله نورداستریم۲ مهم‌ترین پروژه برای تحقق این هدف بود.
غول گازپروم، كشور تركیه را به عنوان گزینه‌ای مطمئن برای دور زدن اوكراین و صادرات گاز به اروپا برگزید، اما پارلمان اروپا و كمیسیون اروپایی كه در گذشته پروژه سوث استریم را به سوی نابودی سوق داده بودند، این بار برای ترك استریم مانع تراشی كردند.
در دسامبر سال ۲۰۱۴ میلادی بود كه روسیه از پروژه سوث استریم خارج شد. مخالفت اتحادیه اروپا با حضور شركت‌های اروپایی در این پروژه، مهم‌ترین دلیل این اقدام مسكو اعلام شد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه شش سال پیش در سفر خود به تركیه اعلام كرد كه شاهد مشكلات مختلفی بر سر اجرای خط لوله سوث استریم بوده‌ایم. اگر اروپایی‌ها خواهان مشاركت در این پروژه نیستند، ما ساخت این پروژه را متوقف خواهیم كرد.
او گفت كه اگر خط لوله سوث استریم اجرا نشود، ما تلاش خواهیم كرد تا منابع انرژی خود را به سایر مناطق دنیا منتقل كنیم. هرچند كرملین به سرعت خط لوله ترك استریم را به عنوان جایگزین خط لوله سوث استریم مطرح كرد. این پروژه می‌‌توانست زمینه افزایش سهم مسكو در بازار انرژی تركیه را فراهم كند، اما این پروژه هدف مهم‌تری نیز دارد: تغییر مسیر گاز صادراتی تركیه به جنوب شرق اروپا با كنار گذاشتن اوكراین.
خط لوله‌ای كه ناجی نشد
دو كشور روسیه و اوكراین روابطی شكننده دارند. بنابراین مردان یخی تلاش می‌كنند تا مسیرهای ترانزیت گاز از این كشور را تغییر دهند. اگر گاز روسیه از طریق خط لوله ترك استریم مستقیماً به كشورهای بالكان منتقل شود، علاوه بر كاهش هزینه‌های ترانزیت شاهد كاهش وابستگی و پرداخت حق ترانزیت به كشورهای مولداوی، رومانی و بلغارستان نیز خواهیم بود.
در تابستان سال ۲۰۱۶ میلادی مذاكرات ساخت خط لوله ترك استریم نهایی شد. ساخت خط لوله نیز در سال ۲۰۱۹ پایان یافت و افتتاح شد. روس‌ها تلاش زیادی كردند تا افتتاح پروژه ترك استریم را به عنوان نمادی از راهبردهای اقتصادی روسیه نشان دهند. حالا یك‌سال پس از افتتاح این پروژه، شاهد دستاوردهای اندكی برای این طرح پرهزینه بوده‌ایم.
دولت صربستان یك‌سال پس از راه‌اندازی پروژه، اقدامی برای ساخت بخش مربوط به این كشور انجام نداده است. از اهداف این پروژه توقف وابستگی به ترانزیت گاز صادراتی به اروپا از طریق خاك اوكراین بوده، اما این هدف با چالش‌هایی روبه‌رو است. انستیتوی پژوهش‌های منابع طبیعی روسیه در پژوهش انجام شده خود اعلام كرده كه توقف ترانزیت گاز روسیه از خاك اوكراین به دلیل تقاضای كنونی قاره سبز تا سال ۲۰۳۵ میلادی امكان‌پذیر نیست.
بازگشت به اوكراین؟
این گزارش نشان می‌دهد روس‌ها باید همچنان سالانه ۴۱میلیارد متر مكعب گاز از خاك اوكراین ترانزیت كنند. همچنین سودآور شدن پروژه ترك‌استریم به ۴۷سال زمان نیاز دارد.
این خط لوله به دلیل اولویت‌های متفاوت دو كشور شریك با ظرفیت اندكی در حال فعالیت است. روسیه این خط را به عنوان یك ابزار كلیدی برای انتقال گاز خود به بازارهای اروپایی می‌شناسد.
در مقابل، دولت تركیه خط لوله ترك استریم را فرصتی برای متنوع‌كردن منابع متعدد تأمین گاز وارداتی خود می‌داند. در چند سال اخیر، میزان صادرات گاز روسیه به تركیه در مقایسه با گاز وارداتی از آذربایجان و ایران، كاهش قابل توجهی داشته است.
خط لوله ترك استریم در تغییر مهره‌های بازی تجارت گاز نیز نقش قابل توجهی نداشته است. از سوی دیگر، پس از مناقشه ناگورنو – قره‌باغ، شاهد تحكیم بیشتر روابط تركیه و آذربایجان و سردشدن روابط سیاسی تركیه و روسیه بودیم.
به نظر می‌رسد در سیاست خارجی آنكارا، افزایش واردات گاز از باكو و كاهش وابستگی به نفت و گاز مسكو، یك اولویت به شمار می‌رود. رهبران تركیه تلاش می‌كنند تا در بازار ال‌جی نیز با انعقاد قراردادهای بلندمدت با كشورهای قطر و الجزایر، منابع تأمین گاز خود را متنوع‌تر كنند و وابستگی كمتری به گاز روسیه داشته باشند.
خط لوله ترك‌استریم را باید اصلی‌ترین رقیب كریدور گازی جنوبی دانست كه از حمایت همه جانبه اتحادیه اروپا برخوردار است و میادین گازی كشور آذربایجان در آب‌های دریای كاسپین را به دولت‌های عضو اتحادیه اروپا منتقل می‌نماید.
روابط مسكو و آنكارا در یك دهه گذشته با فراز و نشیب‌های مختلفی رو به رو بوده و به همین دلیل آینده صادرات گاز روسیه به جنوب شرق اروپا از طریق تركیه با ابهام‌های زیادی روبه‌رو است؛ بازی بزرگ غول‌ها آغاز شده است.
يکشنبه ۳۰ آذر ۱۳۹۹ ساعت ۱۲:۱۴
کد مطلب: 29032