تنظیم گری در سایه مدیریت پایدار به سبک نروژ

محمد جواد پارسا/ کشور نروژ با صادرات روزانه 1.7 میلیون بشکه  نفت  و سالانه 116 میلیارد متر مکعب  گاز یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفت و گاز در جهان بشمار می‌آید. بر اساس قانون نفت نروژ، دولت مالک منابع نفت و گاز است و هیچ شرکتی بدون دریافت مجوز از دولت اجازه انجام فعالیت در حوزه صنعت نفت و گاز را ندارد. مجوزها به دو دسته کلی مجوز اکتشاف و مجوز تولید تقسیم می‌شود. صدور این مجوزها  از یک فرآیند مشخص قانونی تبعیت می‌کند که در تمامی مراحل آن تصمیم‌گیری نهایی توسط دولت انجام می‌شود.

دولت نروژ متولی توسعه میادین نفت و گاز در چارچوب قانون نفت است و فعالیت‌های دولت به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود. بخش اول سیاستگذاری و تعیین خط مشی‌ها در چارچوب قانون است که در قالب تدوین آیین‌نامه‌های مرتبط با قانون نفت محقق می‌شود. آیین‌نامه‌های مذکور در تعامل بین برخی از وزارتخانه‌های دولت و با محوریت وزارت نفت و انرژی نروژ تدوین می‌شود.
 بخش دوم فعالیت‌های دولت، مربوط به اجرایی سازی قوانین و آیین‌نامه‌ها و نظارت بر حسن اجرای آن‌ها است. این نقش که انجام آن نیازمند یک نهاد تخصصی و فنی است بر عهده اداره نفت نروژ (NPD) می‌‌باشد که در بخش بعدی گزارش به آن پرداخته می‌شود.

بخش سوم مربوط به فعالیت‌های تصدی‌گری دولت است که از طریق شرکت‌های استات اویل[1]، پترو[2] و گسکو[3] انجام می‌شود. استات اویل با 67 درصد سهام دولتی، در توسعه میادین نفت گاز بعنوان سرمایه‌گذار و اپراتور مشارکت می‌کند. پترو بعنوان یک شرکت کاملا دولتی صرفا در جایگاه سرمایه‌گذار در توسعه میادین حضور دارد و در واقع بازوی دولت برای سرمایه‌گذاری مستقیم در صنعت نفت و گاز است.  شرکت گسکو نیز شرکتی کاملا دولتی است و اپراتوری خطوط لوله انتقال نفت و گاز را بر عهده دارد. در شکل 1 ساختار نهادی بخش نفت و گاز نروژ نمایش داده‌شده‌است.[1]


 
*اداره نفت نروژ (NPD)
در سال 1972 میلادی با تصویب مجلس، اداره نفت نروژ (NPD) بعنوان یکی از زیرمجموعه وزارت نفت و انرژی تاسیس شد. NPD در واقع بازوی فنی و تخصصی وزارت نفت در فرآیند توسعه میادین نفت و گاز است. اولویت بندی توسعه میادین با توجه به نظر تخصصی این اداره انجام می‌شود؛ بعلاوه اداره مذکور در تمامی مراحل صدور مجوز تولید حضور فعال دارد.
 
اداره نفت نروژ متشکل از 80 تیم تخصصی است که حدود 230 نفر در این تیم‌ها فعالیت می‌کنند. سه سطح مدیریتی در این اداره وجود دارد. یک مدیر کل و 4 مدیر در سطح پایین‌تر که گروه مدیریت استراتژیک سازمان را تشکیل می‌دهند و 12  نفر به عنوان دستیار مدیر که بخش operative management  سازمان را تشکیل می‌دهند. بر اساس عملکرد، این اداره به چهار حوزه مختلف تقسیم می شود که عبارتند از: «اکتشاف»، «توسعه و عملیات»، «تجزیه و تحلیل و چارچوب» و «مدیریت داده‌ها و سازمان». [2]
 
بر اساس قوانین نفتی نروژ، قبل از انجام هر گونه فعالیت نفتی در یک منطقه جدید، ابتدا باید مجوز عمومی برای انجام فعالیت‌های نفتی در منطقه مذکور توسط مجلس صادر گردد. انتخاب و معرفی این مناطق به مجلس توسط وزارت نفت و انرژی و بر اساس برررسی‌های فنی و اقتصادی اداره نفت نروژ انجام می‌شود.[3]
 
مناطق نفتی قبل از واگذاری به شرکت‌ها به بلوک‌هایی با ابعاد مشخص تقسیم می‌شود. در گام بعدی، بر اساس نظرات فنی و اقتصادی NPD، بلوک‌های اولویت‌دار مشخص و برای واگذاری به شرکت‌ها به صورت عمومی اطلاع رسانی می‌شود. شرکت‌ها موظف هستند که پیشنهادات فنی و اقتصادی خود را برای NPD ارسال کنند و این اداره بر اساس بررسی فنی و اقتصادی که انجام داده است با شرکت‌های مذکور وارد مذاکره می‌شود. در این مذاکرات ابعاد فنی و اقتصادی توسعه میدان از قبیل سهم هر یک از سهامداران، حجم منابع مالی، حداقل تعهدات کاری و مدت زمان مورد نیاز مورد بحث وگفتگو قرار می‌گیرد. در نهایت NPD بر اساس تشخیص کارشناسی خود بهترین پیشهادات را انتخاب و اصلاح می‌کند و در گام بعدی جهت صدور مجوز تولید به وزارت نفت و انرژی معرفی می‌نماید. به بیان دیگر بررسی صلاحیت، انتخاب و معرفی شرکت‌ها و همچنین اصلاحات پیشنهادات اولیه از لحاظ فنی و اقتصادی و تدوین پیشنهاد نهایی برای هر یک از بلوک‌ها بر اساس نظرات فنی و اقتصادی NPD انجام می‌شود.

در فرآیند توسعه میدان نیز تمامی نظارت‌های فنی و اقتصادی بر فعالیت شرکتهای نفتی فعال در مناطق نفتی نروژ توسط NPD و از طریق گزارش گیری های مستمر روزانه، ماهانه و سالانه انجام می‌شود. استمرار فعالیت‌های شرکت‌ها، تدوین برنامه توسعه میدان و ایجاد هر گونه تغییر در آن مبتنی بر نظرات تخصصی NPD انجام می‌شود. علاوه بر این مدیرت اطلاعات و داده‌های صنعت نفت نروژ نیز بر عهده NPD است.[4]

*فرآیند انتخاب رئیس NPD و ثبات مدیریت بی‌نظیر
با توجه به توضیحات ارائه شده به خوبی مشاهده می‌شود که NPD بازوی کارشناسی دولت نروژ برای توسعه میادین نفت و گاز است. به بیان دیگر در تمامی مراحل توسعه میدان در صورتیکه نیاز به بررسی و اظهار نظر فنی و اقتصادی باشد، NPD مسئولیت انجام آن را به عهده دارد. اگرچه در ساختار نهادی حکومت نروژ NPD بعنوان یکی از زیر مجموعه‌های وزارت نفت و انرژی نروژ می‌باشد اما ریاست آن توسط پادشاه در جلسه ی هیئت دولت [4] و برای مدت 6 سال انتخاب می‌شود. این فرآیند انتخاب رئیس سبب شده است که تغییرات مدیریتی این اداره بسیار با ثبات و مستقل از تغییرات دولت‌ها باشد. [5]

طی 45 سال اخیر، دولت نروژ در اختیار 5 حزب سیاسی مختلف بوده است. در این دوره زمانی، کابینه نروژ 13 مرتبه و در نتیجه آن وزیر نفت و انرژی 20 مرتبه تغییر کرده است. اما تغییرات احزاب، کابینه و وزرا اندک تاثیری بر ثبات مدیریت اداره نفت نروژ نداشته و این اداره در طول این 45 سال تنها 3 رییس متفاوت داشته است. فردریک هاگمن[5] اولین رئیس NPD از سال 1972 تا 1996 برای مدت 24 سال ریاست آن را بر عهده داشت و بعد از او  گانر برگ[6] از سال 1996 تا 2007 به مدت 11 سال سکان هدایت NPD را در دست داشت و در نهایت بنت نایلند[7] از سال 2007 تا کنون عهده دار این مسئولیت می‌باشد. [6]

بر اساس توضیحات ارائه شده، ثبات مدیریت کم نظیر، یکی از مهمترین عوامل پیشرفت و موفقیت اداره نفت نروژ است. این ثبات مدیریت ناشی از رویکرد مدیران ارشد نروژ و فرآیند انتخاب رئیس این اداره است که می‌تواند به عنوان الگویی مناسب در سایر کشورهای نفتی نیز بکار گرفته شود.
 
 
 منابع:
[1]:Ramírez-Cendrero, Juan M., and Eszter Wirth. "Is the Norwegian model exportable to combat Dutch disease?." Resources Policy 48 (2016): 85-96.
[2]: http://www.npd.no/en/About-us/Organisation
[3]: Act 29 November 1996 No. 72 relating to petroleum activities
[4]: Regulations Relating to Resource Management in The Petroleum Activities 18 June 2001 by The Norwegian Petroleum Directorate (NPD)
[5]: Storting Prp. No. 113.(1971-1972)Establishment Of The State Oil Directorate And A State Oil Company M.M.
[6]: https://en.wikipedia.org/wiki/Minister_of_Petroleum_and_Energy
 
 [1] Statoil

سه شنبه ۹ خرداد ۱۳۹۶ ساعت ۱۰:۵۸