۸ منبع نامتعارف نفت و گاز جهان و ۲ سناریوی پیش روی ایران

درباره آینده بهره‌برداری از ۸ منبع غیرمتعارف نفت و گاز در جهان دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد، اما تهدید این ذخایر برای صادرکنندگان انرژی فسیلی متعارف مانند ایران باید به دقت مورد ارزیابی قرار بگیرد.

شوک نفتی اول در سال ۱۹۷۳ و تأثیرات زیادی که بر اقتصاد کلان کشورهای واردکننده در افزایش قیمت و رکود اقتصادی وارد آمد و نیز کاهش قدرت سیاسی آنها در برابر کشورهای صادرکننده نفت باعث شد، اروپا، آمریکا و سایر کشورهای واردکننده نفت و گاز سیاست‌های مختلفی را برای ارتقای امنیت انرژی خود اتخاذ نمایند.

در سال ۲۰۰۰ میلادی ایالات متحده قانون جامع امنیت انرژی را تصویب کرد که طی آن قرار شد با توجه به روند کاهشی در برداشت از منابع نفت و گاز سیاست های جدیدی جهت رشد انرژی های تجدیدپذیر، افزایش بهره وری و همچنین سرمایه گذاری در مخازن جدید اما پرهزینه نامتعارف انجام گیرد. منابع نامتعارف شامل گازشیل ، ماسه سنگ گازی ، زغال سنگ حاوی متان ، هیدرات گازی ، شیل نفتی ، ماسه نفتی و نفت فوق سنگین می باشد که که از مخازن با نفوذپذیری پایین و با روش شکست هیدرولیکی و حفاری افقی بدست می آیند و به علت هزینه بر بودن عملیات بهره برداری، تا سال های اخیر رغبتی بر استفاده از آن نبوده است.

افزایش قیمت نفت به بالای ۱۰۰دلار در چند سال گذشته به همراه موفقیت در اکتشاف و بهره برداری از منابع نامتعارف نفت و گاز در آمریکا، مبحث جدیدی را در بازار انرژی در سطح جهانی گشوده است.

در یک دهه گذشته آمریکا توانست میزان تولید خود را از شیل نفتی در سال ۲۰۱۳ به ۲.۵ میلیون بشکه در روز و در حوزه گاز نامتعارف به ۱۶.۸ تریلیون فوت مکعب برساند و اعلام کند که تا پایان سال ۲۰۱۴ به بزرگترین تولید کننده نفت دنیا تبدیل خواهد شد. رشد تولید از این مخازن به سبب سیاست گذاری صحیح در امنیت انرژی، ایجاد رقابت بین شرکت های دانش بنیان، حمایت مالی و فنی دولت، افزایش قیمت نفت با توسل به عوامل روانی و سیاسی و حل تعارضات اجتماعی و حقوقی در آمریکا است.

در این میان تمایل سایر کشورها از جمله کشورهای وارد کننده نفت و گاز به تأمین امنیت انرژی خود در سالهای آینده با توجه به رشد جمعیت و رشد اقتصادی موردنظر خود، سبب عقد قراردادهایی جهت شناسایی مخازن قابل برداشت و تولید از آنها گشته است. اما تولید در خارج از آمریکا خصوصا در اروپا، چین و هند به دلیل چالش هایی که در مقابل آنها وجود داشت از رشد مناسبی برخوردار نبود.

از موانع مهم در برابر توسعه ذخایر نفت و گاز نامتعارف، آلودگی های محیط زیستی ناشی از تولید از منابع نامتعارف است که شامل آلودگی آب های زیرزمینی، مصرف بالای آب، آلودگی هوا و زمین لرزه است. سخت گیری قوانین محیط زیستی در اروپا به دلیل تراکم جمعیت زیاد بسیار بیشتر از سایر کشورها است. اما آنچه به نظر مهم می آید بیان این نکته است که علیرغم آنکه آمریکا احتیاط فراوانی در مسائل محیط زیستی دارد، اما امنیت انرژی ضرورت بالاتری دارد و به این دلیل دولت امریکا اجازه چنین فعالیت های وسیعی را در جهت بهره برداری از منابع نامتعارف داده است و بنابراین چالش اصلی در کشورهای خارج از آمریکا را می توان عدم دسترسی به فناوری بهره برداری در کنار مسائل مربوط به محیط زیست دانست.

اما در صورتی که موانع و چالش های پیش روی کشورها جهت دستیابی به تولیدات منابع نامتعارف کمرنگ شود و دانش فنی بهره برداری از این منابع مطابق شرایط هر کشور بدست آید، طیف گسترده ای از کشورها و شرکت ها را تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. آنچه از روند حاکم در بازار نفت و گاز مشخص است، تلاش کشورهای مختلف دارای ذخایر نامتعارف در کسب تکنولوژی و حل مسائل فنی، حقوقی و محیط زیستی جهت تولید از منابع نامتعارف خود می باشد که این اقدام ضمن کاهش هزینه های تولید در آینده، ایجاد امنیت عرضه و درآمد داخلی،افزایش قدرت چانه زنی در انعقاد قراردادهای واردات را خواهد داشت.

یکی از اثرات توسعه منابع نامتعارف گازی در آمریکا کاهش واردات LNG از قطر است که علاوه بر کاهش قیمت آن باعث شده است تولیدات LNG در قطر مقاصد اروپایی و آسیایی پیدا کند و در صورتی که تقاضای گاز افزایش نداشته باشد مازاد عرضه در بازار گاز ایجاد خواهد شد و جنگ قیمتی به وجود می آید که یک خطر برای صادر کنندگان گاز است. استفاده از انعقاد قرارداد بلند مدت به کشورهای آسیای شرقی، جنوب شرقی و برخی کشورهای اروپایی با توجه به قرارداد صادرات گاز روسیه به چین یک راهکار مناسب برای غلبه بر این مساله است.

در پیش بینی توسعه بهره برداری از منابع نامتعارف در آینده با دو نگاه مختلف بین صاحبنظران رو به رو هستیم. نگاه غالب بیان می کند با توجه به رشد اقتصادی بالا در کشورهای آسیایی چین و هند و کشورهای در حال توسعه، موانع محیط زیستی و حقوقی توسعه منابع نامتعارف در اروپا، آسیا و سایر کشورهای صاحب ذخایر در آینده به تدریج رفع می شود و این کشورها به برنامه های خود در تولید از منابع نامتعارف نفت و گاز می رسند. اما حجم تولید در کشورهای مختلف متفاوت است به این صورت که اروپا و آمریکا نخواهند توانست تمامی نیازهای خود را از منابع نامتعارف تأمین نمایند اما می توانند از فناوری آن و ذخیره درآمد جایگزینی واردات در کشور خود استفاده کنند.

در نگاه دوم بیان می شود انقلاب تولید از منابع نامتعارف افول خواهد کرد چراکه آمارهایی که تا کنون بیان می شد بیشتر به دلیل ایجاد آرامش در بازار است و چالش محیط زیستی و فنی دو عامل بسیار بزرگ در برابر توسعه از این منابع هستند که نتیجه آن وابستگی آنها به نفت و گاز روسیه و خاورمیانه است. بنابراین تلاش کشورها در تصاحب نفت و گاز از ایران و سایر کشورهای صادرکننده افزایش خواهد یافت و نگرانی خاصی از امنیت تقاضا برای ایران نخواهد بود.

ایران با توجه به حجم زیاد منابع نفت و گاز باید با در نظر گرفتن نقش نفت و گاز نامتعارف در بازار ضمن صیانت از منابع خود، با برنامه ریزی مناسب و استفاده از ظرفیت های مختلف مانند توسعه از منابع مشترک و نگاه بلند به حضور موثر در بازار نسبت به سیاست های خود اولویت بندی مناسبی داشته باشد و در سبد تولید، مصرف و تجارت گاز خود بازنگری جدیدی داشته باشد. فعال نگه داشتن تمامی ظرفیت‌ها در بازار وضعیت ایران را در مواجهه با شرایط گوناگون ایمن می دارد.

بنابراین لازم است ترکیبی از سیاست ها با اولویت استفاده از منابع ارزی و اختصاص انرژی جهت تقویت سایر صنایع داخلی به منظور تقویت اقتصاد ملی و وابستگی زدائی از اتکا به درآمدهای ارزی، استفاده از گاز طبیعی در جایگزینی مصرف داخلی نفت و تزریق آن به مخازن نفت به جهت عملیات ازدیاد برداشت، تکمیل زنجیره های تولید فرآورده های پتروشیمی و پالایشگاهی و بازاریابی جهت صادرات نفت خام و گاز به مقاصد آسیایی و اروپایی اتخاذ نماید. آینده اقتصاد ایران در صورتی که از نفت مستقل نشود اثرات ناگواری را تجربه خواهد کرد. از این رو توجه به اقتصاد مقاومتی ضرورت بیشتری می یابد و بودجه جاری دولت باید در یک برنامه ریاضتی وابستگی خود را از فروش منابع فسیلی قطع سازد.

يکشنبه ۲۲ تير ۱۳۹۳ ساعت ۱۳:۵۴