اعتماد به دلالان؟
محسن دانشمند
بی‌توجهی مدیریت امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران به استفاده از ابزارهای بورسی برای ایجاد شرایط مناسب فروش نفت به بخش غیردولتی، عامل اصلی عدم استفاده از توان این بخش در فروش نفت کشور است.
اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور در مراسم کلنگ زنی طرح پالایشی سیراف با تاکید بر اینکه در دولت یازدهم به هیچ کس و هیچ نهادی نفت فروخته نشده است، گفت: «یکی از اقدامات مهم وزارت نفت متمرکز کردن فروش نفت در مدیریت امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران است».
درباره این اظهارات معاون اول رئیس جمهور نکات زیر مطرح است:
۱- با اجرای تحریم‌های نفت در اواخر سال ۹۰، وزارت نفت با مشکلات زیادی در زمینه صادرات نفت خام و میعانات گازی مواجه شد و این امر، میزان صادرات نفت خام را از حدود ۲.۲ میلیون بشکه در روز به حدود ۱ میلیون بشکه در روز کاهش داد. همچنین به دلیل وجود تحریم‌های بانکی، بخش زیادی از درآمد حاصل از فروش نفت ایران در این دوره زمانی هنوز به کشور بازنگشته و در بانک‌های کشورهای خارجی بلوکه شده است.
۲- بر اساس سیاست‌های دولت یازدهم، فروش نفت ایران به صورت انحصاری در اختیار مدیریت امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران است و بخش غیردولتی امکان ورود به فعالیت‌های مربوط به فروش نفت را ندارد. با توجه به توان بازاریابی و همچنین دسترسی‌های گسترده و متنوع بخش غیردولتی برای انتقال پول، استفاده از توان این بخش می‌تواند میزان فروش نفت ایران را افزایش دهد و ریسک بازگشت درآمدهای حاصل از آن را برای کشور کاهش دهد. به همین دلیل، یکی از راهبردهای مورد تاکید در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی برای مقابله با ضربه‌پذیری درآمد حاصل از صادرات نفت، استفاده از توانمندی بخش غیردولتی است.
۳- استفاده از بورس، مناسب‌ترین ابزار برای بهره‌گیری از توان بخش غیردولتی در فروش نفت است زیرا استفاده از این روش موجب شفافیت در قیمت‌گذاری و فروش نفت می شود. همچنین عرضه نفت خام در بورس، روش های فروش نفت کشور را متنوع می‌کند و تعداد مشتریان آن را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر، در دو دهه اخیر قیمت جهانی نفت با توجه به بورس‌های بین المللی مانند بورس نیمکس نیویورک و بورس لندن تعیین و کنترل می‌شود. این بورس‌ها همگی در اختیار کشورهای واردکننده انرژی قرار دارد و این کشورها با ایجاد نوسانات شدید قیمت نفت، به اقتصاد کشورهای صادرکننده نفت خام مانند ایران ضربه وارد می‌کنند، بنابراین در صورت فروش حجم قابل توجهی از نفت ایران در بورس‌های داخلی و کشف قیمت نفت ناشی از عرضه و تقاضای واقعی در آن، کشور از زیان‌های احتمالی مصون می‌ماند و حتی ایران به تدریج قادر خواهد بود تا بر روی تعیین قیمت‌های جهانی نفت تاثیرگذار باشد.
۴- اما در حال حاضر، همچنان وزارت نفت برای فروش نفت خام و میعانات گازی در فرآیندی غیرشفاف با دلالان مذاکره می‌کند. در این حالت، ابهاماتی در بررسی دقیق توانمندی‌های مالی و دریافت تضامین لازم از این دلالان توسط وزارت نفت وجود دارد. انتشار اخباری مانند بدهی ۵.۳ میلیارد دلاری یک شرکت اماراتی به ایران بابت خرید میعانات گازی، از نشانه‌های این روند معیوب است. در نتیجه، در این ساختار، بخش غیردولتی که حاضر است به صورت نقدی و حتی با قیمت بالاتر، نفت خام را از طریق بورس خریداری کنند، راه به جایی نمی‌برند؛ زیرا همچنان مدیریت امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران برای حفظ جایگاه انحصاری خود و به بهانه جلوگیری از ایجاد رانت، مانع از شکل گیری سازوکاری پایدار برای عرضه نفت خام در بورس می‌شود.
مدیریت امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران هرچند در ظاهر اقداماتی در راستای عرضه نفت خام در بورس انجام داده است اما عملا با خودداری از ایجاد شرایط مناسب، مانع موفقیت فروش نفت خام به بخش غیردولتی از طریق بورس شده است. عرضه نفت خام در بورس انرژی در بهار سال ۹۳ با تعیین قیمت نفت خام به صورت «ثابت» و برابر قیمت فوب خلیج فارس همراه بود و از شکل گیری فرآیند «کشف قیمت» در اثر عرضه و تقاضا جلوگیری شد.
به علاوه، تسویه وجوه به صورت ریالی و بر مبنای ارز آزاد اعلام شده بود در حالی که وزارت نفت، خوراک مورد نیاز پالایشگاه‌های نفت کشور را با قیمت ۹۵ درصد فوب خلیج فارس و بر مبنای ارز مرجع تامین می‌کرد. از سوی دیگر مکان ارائه نفت خام خریداری شده، صرفا یکی از پالایشگاه های نفت خام کشور (تبریز) تعیین شده بود و هزینه‌های حمل و نقل آن نیز بر عهده خریداران قرار داشت.
۵- حدود یک سال و نیم از ابلاغ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی می گذرد و هنوز ساختارهای رقابتی و متنوع در فروش نفت با مشارکت بخش غیردولتی که در بند ۱۳ این سیاست‌ها مورد تاکید قرار گرفته، ایجاد نشده است و همچنان وزارت نفت مطابق با سازوکارهای قبلی خود نسبت به فروش نفت خام اقدام می کند. در همین راستا، ضرورت دارد که انعطاف لازم برای فروش نفت خام به بخش غیردولتی از طریق بورس به صورت فعالانه توسط مدیریت امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران ایجاد شود.
اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور در مراسم کلنگ زنی طرح پالایشی سیراف با تاکید بر اینکه در دولت یازدهم به هیچ کس و هیچ نهادی نفت فروخته نشده است، گفت: «یکی از اقدامات مهم وزارت نفت متمرکز کردن فروش نفت در مدیریت امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران است».
درباره این اظهارات معاون اول رئیس جمهور نکات زیر مطرح است:
۱- با اجرای تحریم‌های نفت در اواخر سال ۹۰، وزارت نفت با مشکلات زیادی در زمینه صادرات نفت خام و میعانات گازی مواجه شد و این امر، میزان صادرات نفت خام را از حدود ۲.۲ میلیون بشکه در روز به حدود ۱ میلیون بشکه در روز کاهش داد. همچنین به دلیل وجود تحریم‌های بانکی، بخش زیادی از درآمد حاصل از فروش نفت ایران در این دوره زمانی هنوز به کشور بازنگشته و در بانک‌های کشورهای خارجی بلوکه شده است.
۲- بر اساس سیاست‌های دولت یازدهم، فروش نفت ایران به صورت انحصاری در اختیار مدیریت امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران است و بخش غیردولتی امکان ورود به فعالیت‌های مربوط به فروش نفت را ندارد. با توجه به توان بازاریابی و همچنین دسترسی‌های گسترده و متنوع بخش غیردولتی برای انتقال پول، استفاده از توان این بخش می‌تواند میزان فروش نفت ایران را افزایش دهد و ریسک بازگشت درآمدهای حاصل از آن را برای کشور کاهش دهد. به همین دلیل، یکی از راهبردهای مورد تاکید در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی برای مقابله با ضربه‌پذیری درآمد حاصل از صادرات نفت، استفاده از توانمندی بخش غیردولتی است.
۳- استفاده از بورس، مناسب‌ترین ابزار برای بهره‌گیری از توان بخش غیردولتی در فروش نفت است زیرا استفاده از این روش موجب شفافیت در قیمت‌گذاری و فروش نفت می شود. همچنین عرضه نفت خام در بورس، روش های فروش نفت کشور را متنوع می‌کند و تعداد مشتریان آن را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر، در دو دهه اخیر قیمت جهانی نفت با توجه به بورس‌های بین المللی مانند بورس نیمکس نیویورک و بورس لندن تعیین و کنترل می‌شود. این بورس‌ها همگی در اختیار کشورهای واردکننده انرژی قرار دارد و این کشورها با ایجاد نوسانات شدید قیمت نفت، به اقتصاد کشورهای صادرکننده نفت خام مانند ایران ضربه وارد می‌کنند، بنابراین در صورت فروش حجم قابل توجهی از نفت ایران در بورس‌های داخلی و کشف قیمت نفت ناشی از عرضه و تقاضای واقعی در آن، کشور از زیان‌های احتمالی مصون می‌ماند و حتی ایران به تدریج قادر خواهد بود تا بر روی تعیین قیمت‌های جهانی نفت تاثیرگذار باشد.
۴- اما در حال حاضر، همچنان وزارت نفت برای فروش نفت خام و میعانات گازی در فرآیندی غیرشفاف با دلالان مذاکره می‌کند. در این حالت، ابهاماتی در بررسی دقیق توانمندی‌های مالی و دریافت تضامین لازم از این دلالان توسط وزارت نفت وجود دارد. انتشار اخباری مانند بدهی ۵.۳ میلیارد دلاری یک شرکت اماراتی به ایران بابت خرید میعانات گازی، از نشانه‌های این روند معیوب است. در نتیجه، در این ساختار، بخش غیردولتی که حاضر است به صورت نقدی و حتی با قیمت بالاتر، نفت خام را از طریق بورس خریداری کنند، راه به جایی نمی‌برند؛ زیرا همچنان مدیریت امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران برای حفظ جایگاه انحصاری خود و به بهانه جلوگیری از ایجاد رانت، مانع از شکل گیری سازوکاری پایدار برای عرضه نفت خام در بورس می‌شود.
مدیریت امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران هرچند در ظاهر اقداماتی در راستای عرضه نفت خام در بورس انجام داده است اما عملا با خودداری از ایجاد شرایط مناسب، مانع موفقیت فروش نفت خام به بخش غیردولتی از طریق بورس شده است. عرضه نفت خام در بورس انرژی در بهار سال ۹۳ با تعیین قیمت نفت خام به صورت «ثابت» و برابر قیمت فوب خلیج فارس همراه بود و از شکل گیری فرآیند «کشف قیمت» در اثر عرضه و تقاضا جلوگیری شد.
به علاوه، تسویه وجوه به صورت ریالی و بر مبنای ارز آزاد اعلام شده بود در حالی که وزارت نفت، خوراک مورد نیاز پالایشگاه‌های نفت کشور را با قیمت ۹۵ درصد فوب خلیج فارس و بر مبنای ارز مرجع تامین می‌کرد. از سوی دیگر مکان ارائه نفت خام خریداری شده، صرفا یکی از پالایشگاه های نفت خام کشور (تبریز) تعیین شده بود و هزینه‌های حمل و نقل آن نیز بر عهده خریداران قرار داشت.
۵- حدود یک سال و نیم از ابلاغ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی می گذرد و هنوز ساختارهای رقابتی و متنوع در فروش نفت با مشارکت بخش غیردولتی که در بند ۱۳ این سیاست‌ها مورد تاکید قرار گرفته، ایجاد نشده است و همچنان وزارت نفت مطابق با سازوکارهای قبلی خود نسبت به فروش نفت خام اقدام می کند. در همین راستا، ضرورت دارد که انعطاف لازم برای فروش نفت خام به بخش غیردولتی از طریق بورس به صورت فعالانه توسط مدیریت امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران ایجاد شود.
يکشنبه ۷ تير ۱۳۹۴ ساعت ۱۵:۰۷
کد مطلب: 6923
