غفلت از راهکارهای کوتاه مدت و ارزان برای کاهش سوزاندن گازهای همراه
محمود سحابی
محمود سحابی/ با وجود خسارت سالیانه 4.1 میلیارد دلاری ناشی از سوزانده شدن گازهای همراه در کشور، وزارت نفت اصرار دارد عمدتاً از روش های بسیار پرهزینه و زمان‌بر مانند طرح‌های NGL برای جمع آوری این گازها استفاده کند و سازوکارهای لازم جهت استفاده از روش‌های سریع و کم هزینه‌ای مانند تولید برق فراهم نمی‌شود.
سوزانده شدن حجم بالایی از گازهای همراه نفت، از مهمترین عوامل اتلاف انرژی در کشور در چند دهه اخیر و بزرگترین عامل اتلاف غیرمجاز انرژی کشور در سال های اخیر محسوب می شود.
آمارهای موجود در ترازنامه هیدروکربوری کشور در سال ۹۱ نشان می دهد که حجم گازهای همراه سوزانده شده در آن سال برابر ۲۵.۲ میلیون متر مکعب در روز (برابر با ۶۵ میلیون بشکه معادل نفت خام) بوده است که معادل ۳۸ درصد از کل تلفات غیرمجاز بخش انرژی کشور در آن سال است. اگر ارزش هر متر مکعب گاز همراه را معادل با ارزش گاز صادراتی به ترکیه یعنی ۴۵ سنت در نظر بگیریم، خسارت ناشی از سوزاندن و هدر دادن گازهای همراه در سال ۹۱ معادل ۴.۱ میلیارد دلار خواهد شد، یعنی تقریبا برابر با همان دستاوردی که در ماه های اخیر و پس از انجام مذاکرات فراوان، توافق نامه ژنو با بازگشت بخشی از درآمدهای نفتی بلوکه شده برای کشور داشت.
توضیح این نکته ضروری است که گاز همراه، گاز غنی و حاوی ترکیبات ارزشمندی مانند مایعات گازی است، در حالی که گاز صادراتی به ترکیه، گاز سبک و فاقد این ترکیبات است و در نتیجه، قطعاً قیمت پایین تری نسبت به گاز غنی همراه دارد.
استمرار سوزانده شدن حجم زیادی از گازهای همراه کشور در چند دهه اخیر ناشی از فقدان طرح‌هایی برای جمع آوری این گازهاست و این در حالی است که توجیه اقتصادی مناسبی جهت جمع آوری این گازها وجود دارد و ده ها طرح برای جمع آوری این گازها توسط وزارت نفت پیش بینی شده یا در حال راه اندازی است.
حال این سوال مطرح می شود که دلیل اصلاح نشدن وضعیت گازهای همراه در کشور چیست؟ پاسخ این است که عمده طرح های پیش بینی شده و در حال راه اندازی وزارت نفت برای گازهای همراه، طرح های NGL است.
واحدهای گاز و گازمایع (NGL)، واحدهایی هستند که در آنها گاز غنی همراه مورد پالایش قرار می گیرند و محصولاتی مانند گاز سبک، اتان، پروپان، بوتان و مایعات گازی (NGL) تولید می شود. گاز سبک جهت تزریق به شبکه سراسری یا تزریق به مخازن نفتی و بقیه محصولات و نیز به عنوان خوراک واحدهای پتروشیمی مورد استفاده قرار می گیرند.
طرح‌های NGL نیز به حجم بالایی از سرمایه گذاری (عمدتاً ارزی) نیازمند هستند و همین امر سبب شده است که اجرای این طرح‌ها با کندی بسیار زیادی مواجه شود.
به عنوان مثال، مشتاق‌علی گوهری، معاون برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران چند هفته قبل اعلام کرد که جهت جمع آوری گازهای همراه، احداث ۱۰ واحد NGL (از جمله واحدهای NGL خارک و NGL ۳۱۰۰) با سرمایه گذاری ۱۱ میلیارد دلار در دستور کار قرار دارد و هزینه اجرای هر یک از این طرح ها نیز بین ۰.۵ تا ۱.۵ میلیارد دلار است.
حجم بالای سرمایه گذاری مورد نیاز برای اجرای طرح های NGL موجب شده است که وزارت نفت توانایی و تمایلی برای تامین مالی این طرح ها نداشته باشد و امکان استفاده از توانایی مالی بخش خصوصی داخلی نیز جهت تامین مالی آنها فراهم نگردد و در نتیجه، راه اندازی طرح هایی مانند آماک، NGL سیری و NGL خارک حدود یک دهه و حتی بیش از آن به طول انجامد و طرح هایی مانند NGL ۳۱۰۰ نیز سالها روی کاغذ باقی بمانند و همچنان مراحل اجرایی آنها به صورت جدی آغاز نشود.
این در حالی است که روش هایی وجود دارد که در زمان بسیار کوتاه تری و با انجام سرمایه گذاری به مراتب کمتری نسبت به احداث طرح های NGL، گازهای همراه در کشور مورد استفاده قرار بگیرند. به عنوان مثال، استفاده از این گازها برای تولید برق یکی از روش های تحقق این امر است و بخش خصوصی داخلی هم نه تنها توان تامین منابع مالی برای اجرای آن را دارد بلکه به استفاده از این روش تمایل نیز دارد.
اگرچه تولید برق از گازهای همراه قطعا ارزش اقتصادی کمتری از جمع‌آوری و پالایش این گازها دارد اما با توجه به اینکه سال‌های سال است که این گازها بیهوده سوزانده شده و آلودگی زیست‌محیطی ایجاد می‌کنند، تولید برق لااقل در میان مدت جلوی هرز رفت این منابع را می‌گیرد و قطعا از سوزاندن این گازها ارزش اقتصادی بیشتری دارد.
در عین حال، در صورتی که واحدهای NGL بالاخره به بهره‌برداری برسند، نیروگاه‌های ایجاد شده توسط بخش خصوصی برای تولید برق می‌توانند از گاز طبیعی تولید شده در میادین گازی ایران مانند پارس جنوبی که طرح‌های توسعه آن به زودی وارد مدار تولید می‌شود استفاده کنند. در عین حال، در حال حاضر در کشور عراق از واحدهای تولید برقی استفاده می‌شود که کوچک و قابل حمل بوده و می‌توانند در مدت زمان بسیار کوتاهی در محل میادین نفتی مستقر شوند و پس از به پایان رسیدن دوره فعالیت خود جمع‌آوری شده و در نقطه دیگری مستقر شوند.
استفاده از این روش می‌تواند به صورت موازی در کنار راه‌اندازی واحدهای NGL قرار بگیرد و لااقل از سوزانده شدن گازهای همراه نفت در دوره احداث این وحدها جلوگیری کند.
در مجموع به نظر می رسد جهت کاهش اتلاف انرژی در کشور، وزارت نفت بتواند از راهکارهای ارزان تر و سریعتری جهت جمع آوری گازهای همراه استفاده نماید. در این راستا لازم است این وزارتخانه به جای اصرار بر اجرای طرح های NGL ای که سالها روی کاغذ باقی می‌مانند، سازوکارهای لازم را برای حضور بخش خصوصی جهت اجرای راهکارهایی مانند تولید برق با استفاده از گازهای همراه فراهم نماید.
آمارهای موجود در ترازنامه هیدروکربوری کشور در سال ۹۱ نشان می دهد که حجم گازهای همراه سوزانده شده در آن سال برابر ۲۵.۲ میلیون متر مکعب در روز (برابر با ۶۵ میلیون بشکه معادل نفت خام) بوده است که معادل ۳۸ درصد از کل تلفات غیرمجاز بخش انرژی کشور در آن سال است. اگر ارزش هر متر مکعب گاز همراه را معادل با ارزش گاز صادراتی به ترکیه یعنی ۴۵ سنت در نظر بگیریم، خسارت ناشی از سوزاندن و هدر دادن گازهای همراه در سال ۹۱ معادل ۴.۱ میلیارد دلار خواهد شد، یعنی تقریبا برابر با همان دستاوردی که در ماه های اخیر و پس از انجام مذاکرات فراوان، توافق نامه ژنو با بازگشت بخشی از درآمدهای نفتی بلوکه شده برای کشور داشت.
توضیح این نکته ضروری است که گاز همراه، گاز غنی و حاوی ترکیبات ارزشمندی مانند مایعات گازی است، در حالی که گاز صادراتی به ترکیه، گاز سبک و فاقد این ترکیبات است و در نتیجه، قطعاً قیمت پایین تری نسبت به گاز غنی همراه دارد.
استمرار سوزانده شدن حجم زیادی از گازهای همراه کشور در چند دهه اخیر ناشی از فقدان طرح‌هایی برای جمع آوری این گازهاست و این در حالی است که توجیه اقتصادی مناسبی جهت جمع آوری این گازها وجود دارد و ده ها طرح برای جمع آوری این گازها توسط وزارت نفت پیش بینی شده یا در حال راه اندازی است.
حال این سوال مطرح می شود که دلیل اصلاح نشدن وضعیت گازهای همراه در کشور چیست؟ پاسخ این است که عمده طرح های پیش بینی شده و در حال راه اندازی وزارت نفت برای گازهای همراه، طرح های NGL است.
واحدهای گاز و گازمایع (NGL)، واحدهایی هستند که در آنها گاز غنی همراه مورد پالایش قرار می گیرند و محصولاتی مانند گاز سبک، اتان، پروپان، بوتان و مایعات گازی (NGL) تولید می شود. گاز سبک جهت تزریق به شبکه سراسری یا تزریق به مخازن نفتی و بقیه محصولات و نیز به عنوان خوراک واحدهای پتروشیمی مورد استفاده قرار می گیرند.
طرح‌های NGL نیز به حجم بالایی از سرمایه گذاری (عمدتاً ارزی) نیازمند هستند و همین امر سبب شده است که اجرای این طرح‌ها با کندی بسیار زیادی مواجه شود.
به عنوان مثال، مشتاق‌علی گوهری، معاون برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران چند هفته قبل اعلام کرد که جهت جمع آوری گازهای همراه، احداث ۱۰ واحد NGL (از جمله واحدهای NGL خارک و NGL ۳۱۰۰) با سرمایه گذاری ۱۱ میلیارد دلار در دستور کار قرار دارد و هزینه اجرای هر یک از این طرح ها نیز بین ۰.۵ تا ۱.۵ میلیارد دلار است.
حجم بالای سرمایه گذاری مورد نیاز برای اجرای طرح های NGL موجب شده است که وزارت نفت توانایی و تمایلی برای تامین مالی این طرح ها نداشته باشد و امکان استفاده از توانایی مالی بخش خصوصی داخلی نیز جهت تامین مالی آنها فراهم نگردد و در نتیجه، راه اندازی طرح هایی مانند آماک، NGL سیری و NGL خارک حدود یک دهه و حتی بیش از آن به طول انجامد و طرح هایی مانند NGL ۳۱۰۰ نیز سالها روی کاغذ باقی بمانند و همچنان مراحل اجرایی آنها به صورت جدی آغاز نشود.
این در حالی است که روش هایی وجود دارد که در زمان بسیار کوتاه تری و با انجام سرمایه گذاری به مراتب کمتری نسبت به احداث طرح های NGL، گازهای همراه در کشور مورد استفاده قرار بگیرند. به عنوان مثال، استفاده از این گازها برای تولید برق یکی از روش های تحقق این امر است و بخش خصوصی داخلی هم نه تنها توان تامین منابع مالی برای اجرای آن را دارد بلکه به استفاده از این روش تمایل نیز دارد.
اگرچه تولید برق از گازهای همراه قطعا ارزش اقتصادی کمتری از جمع‌آوری و پالایش این گازها دارد اما با توجه به اینکه سال‌های سال است که این گازها بیهوده سوزانده شده و آلودگی زیست‌محیطی ایجاد می‌کنند، تولید برق لااقل در میان مدت جلوی هرز رفت این منابع را می‌گیرد و قطعا از سوزاندن این گازها ارزش اقتصادی بیشتری دارد.
در عین حال، در صورتی که واحدهای NGL بالاخره به بهره‌برداری برسند، نیروگاه‌های ایجاد شده توسط بخش خصوصی برای تولید برق می‌توانند از گاز طبیعی تولید شده در میادین گازی ایران مانند پارس جنوبی که طرح‌های توسعه آن به زودی وارد مدار تولید می‌شود استفاده کنند. در عین حال، در حال حاضر در کشور عراق از واحدهای تولید برقی استفاده می‌شود که کوچک و قابل حمل بوده و می‌توانند در مدت زمان بسیار کوتاهی در محل میادین نفتی مستقر شوند و پس از به پایان رسیدن دوره فعالیت خود جمع‌آوری شده و در نقطه دیگری مستقر شوند.
استفاده از این روش می‌تواند به صورت موازی در کنار راه‌اندازی واحدهای NGL قرار بگیرد و لااقل از سوزانده شدن گازهای همراه نفت در دوره احداث این وحدها جلوگیری کند.
در مجموع به نظر می رسد جهت کاهش اتلاف انرژی در کشور، وزارت نفت بتواند از راهکارهای ارزان تر و سریعتری جهت جمع آوری گازهای همراه استفاده نماید. در این راستا لازم است این وزارتخانه به جای اصرار بر اجرای طرح های NGL ای که سالها روی کاغذ باقی می‌مانند، سازوکارهای لازم را برای حضور بخش خصوصی جهت اجرای راهکارهایی مانند تولید برق با استفاده از گازهای همراه فراهم نماید.
شنبه ۷ تير ۱۳۹۳ ساعت ۱۱:۴۸
کد مطلب: 922