نقش پتروشیمی در ژئوپلیتیک جهانی

به گزارش میز نفت، همه جنبه های زندگی مردم وابسته به عرضه نامحدود محصولات پتروشیمی ارزان و قابل دور ریختن است. تقاضای جهانی محصولات پتروشیمی در حال گذر از میزان ظرفیت تولید با وجود توسعه چشمگیر پروژه های پتروشیمی در چین و منطقه خلیج فارس است.

پرفسور آدام هنیه از دانشگاه اکستر در مقاله خود توضیح داده که چگونه تولید مصنوعی محصولات نفتی منجر به انقلاب های پس از جنگ جهانی اول در بهره وری، فناوری های کاهش نیروی کار و مصرف انبوه شده است. از دهه ۱۹۵۰ میلادی، مجموعه ای از  مواد طبیعی شامل چوب، شیشه، کاغذ، لاستیک طبیعی، صابون، پنبه، پشم و فلزات به صورت سیستماتیک توسط پلاستیک، الیاف مصنوعی، مواد شوینده و سایر مواد شیمیایی نفتی جایگزین شدند.

رشد پلاستیک ها در این زمان به لطف رشد صنایع شیمیایی در آلمان و ایالات متحده در اوایل قرن بیستم امکان پذیر شد. در پایان جنگ جهانی دوم، ایالات متحده به قدرت اصلی پتروشیمی جهان تبدیل شد.

پرفسور هنیه در نشریه نیو لفت ریویو نوشته است: شناخت تاریخ محصولات پتروشیمی به همه ما کمک خواهد کرد تا تاریخ درهم تنیده نفت و سرمایه داری را درک کنیم. آلمان تا زمان آغاز جنگ جهانی اول، حدود ۹۰ درصد رنگ های مصنوعی دنیا را تولید می کرد. اما جنگ جهانی اول باعث شد تا تغییرات قابل توجهی در تولید مواد شیمیایی ایجاد شود.

شرکت آی جی آف نقشی کلیدی در اتفاقات این جنگ با توسعه سلاح های گاز سمی (با استفاده از محصولات جانبی صنعت رنگ) و ساخت نیترات مصنوعی برای تولید مواد منفجره و کود شیمیایی ایفا کرد. در آن سوی اقیانوس اطلس، شرکت های شیمیایی بزرگ آمریکایی نیز از این جنگ سود بردند. آمریکایی ها با استفاده از قانون دشمن در اکتبر ۱۹۱۷ میلادی توانستند اختراعات متعلق به آلمان و مشاغل متعلق به آن را با‌ تمرکز بر صنعت پتروشیمی تصاحب کند.

در پایان جنگ، شرکت ای پی سی توانست ۷۰۰ میلیون دلار از دارایی های آلمان را به دست آورد. آمریکایی ها از انتقال اختراعات آلمانی ها سود هنگفتی به دست آوردند و از تکنیک های جدید برای گسترش تولید طیف وسیعی از مواد شیمیایی سود بردند.

در سال ۱۹۳۷ میلادی، آی جی اف به بازوی صنعتی ارتش آلمان تبدیل شد. بیست و چهار نفر از مدیران برجسته این شرکت در نورنبورگ متهم و محاکمه شدند، در نهایت سیزده نفر در جنایت جنگی از جمله برده داری، قتل عام و غارت مجرم شناخته شدند. کسانی که سرانجام به زندان محکوم شدند، احکام بسیار کوتاهی دریافت کردند و بخشوده شدند و سریعاً در رده های بالای صنعت آلمان غربی ادغام شدند. آی جی اف خود به سه بخش بایر، همچین و باسف تقسیم شد.

در ایالات متحده، میزان قابل توجهی از بودجه دولت برای پژوهش های پتروشیمی و ساخت پالایشگاه اختصاص یافت و حجم تولید محصولات پتروشیمی با سرعت بی سابقه ای افزایش یافت.

در چند دهه اخیر، شاهد کاهش قدرت نسبی شرکت های پتروشیمی غربی بوده‌ایم. در سال ۲۰۱۰ میلادی، ۳۲ شرکت از ۵۰ شرکت تولیدکننده محصولات پتروشیمی برتر دنیا در آمریکای شمالی و یا اروپا مستقر بوده اند. اما یک دهه بعد، این عدد به ۲۸ شرکت کاهش یافته است.


*پروژه های پتروشیمی جهان به تفکیک مناطق جهان

چین و سایر کشورهای آسیایی به هاب های جدید تولید و مصرف محصولات پتروشیمی تبدیل شده اند. چینی ها برای تولید محصولات ارزان قیمت جهت صادرات به سراسر دنیا نیازمند توسعه صنعت پتروشیمی بوده اند. گفته می‌شود ۳۰ درصد از پروژه های افزایش ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی دنیا در یک دهه فرارو به چین تعلق دارد.

شورای همکاری خلیج فارس هم اینک ۶ درصد ظرفیت محصولات پتروشیمی دنیا را در اختیار دارد. این عدد نسبت به سال ۲۰۰۰ میلادی دو برابر شده است.

شرکت های ساینوپک چین و سابیک عربستان سعودی هم اکنون دومین و چهارمین غول های صنعت پتروشیمی دنیا محسوب می شوند. این دو شرکت در سال ۲۰۰۷ میلادی در رتبه های چهارم و هفتم دنیا قرار داشته اند.

شرکت ساینوپک علاوه بر حوزه پایین دستی در اکتشاف و تولید نفت خام و گاز طبیعی فعالیت دارد. ۷۰ درصد سهام سابیک نیز به آرامکو یه عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت دنیا واگذار شده است.

 سرمایه گذاری دولت ها در صنعت پتروشیمی به عامل پیشبرد این صنعت و حضور سرمایه گذاران بخش خصوصی در آن به ویژه در آسیا و خاورمیانه تبدیل شده است. آینده در دستان کاراترین ها، بهترین ها و انعطاف پذیرترین ها است.