وزیری برای جاده صاف کنی تحریم!

وحید حاجی پور | وزیر نفت معتقد است اگر خام‌فروشی نفت بد است، پس چرا هیچ‌کس از صادرات گاز انتقاد نمی‌کند؟ وزیری که به خام‌فروشی علاقه فراوانی دارد، در مقابل استدلال‌های منتقدان خود که روی سیاست‌های بالادست اقتصادی کشور و همچنین زیربخش‌های اقتصاد مقاومتی، تأکید دارند، سعی دارد این‌گونه القا کند کسانی که مخالف خام‌فروشی نفت هستند، چیزی از حوزه انرژی نمی‌دانند.

برای پاسخ به این فرافکنی باید به این موضوع توجه داشت اساساً مقایسه صادرات نفت با گاز مقوله‌ای چندبعدی است و نمی‌توان به‌صرف واژه «صادرات»، همه چیز را به هم مربوط ساخت. از صادرات نفت آغاز می‌کنیم؛ مصرف سالانه نفت جهان طی سال‌های اخیر بین 90 تا 100 میلیون بشکه در سال بود است که از این میزان، بیش از 60 میلیون بشکه آن از طریق خط لوله و نفتکش‌ها بین کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده جابه‌جا می‌شود.

باتوجه‌به اینکه بیش از 70 کشور صادرکننده نفت هستند و ظرفیت عرضه جهانی، بیشتر از ظرفیت تقاضاست، این مصرف‌کنندگان هستند که در موضع برتر قرار گرفته و شرایط خود را به صادرکنندگان تحمیل می‌کنند؛ از سوی دیگر، Crude Center بودن تجارت انرژی ایران که بر مبنای صادرات نفت خام طرح‌ریزی شده، بسیار سهل‌تر از چیزی که می‌توان فکرش را کرد، کشور را در معرض تهدیدات اقتصادی و امنیتی قرار داده است.

طی یک دهه گذشته، وقتی تحریم‌ها تشدید شد، صادرات نفت ایران به‌راحتی و باتوجه‌به اتفاقات بازار، از جریان جهانی حذف شد و هیچ اتفاقی در بازارها رخ نداد؛ این بدان معناست که صادرات نفت جمهوری اسلامی ایران به‌راحتی قابل تحریم است پس طبیعی بود، برای خنثی‌سازی این دام بزرگ، تغییر ریل از صادرات نفت به صادرات فرآورده‌های نفتی طراحی شود اما در کمال شگفتی مخالف این تغییر، کسی نیست جز وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران!

وزیری که با وجود چشیدن طعم تلخ تحریم‌های ایالات متحده و کاهش شدید صادرات نفت ایران، اما همچنان در مقابل راه خنثی‌سازی تحریم‌ها مقاومت می‌کند؛ دیدگاهی که امروز در صنعت نفت حاکم است، به‌قدری به سود آمریکاست که می‌تواند از این نحوه تفکر، تا سال‌ها به سود خود استفاده کند.

نباید فراموش کرد، با نظر به شرایط بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران که طی 40 سال اخیر با تحریم‌های بسیاری در حوزه تجارت نفت مواجه بوده، خام‌فروشی تبدیل به بلای بزرگی شده است که تنها راهکارش، تبدیل نفت به فرآورده‌های نفتی و صادرات آن است کمااینکه در همین دوران تحریم، باتوجه‌به احیای سیستم سهمیه‌بندی بنزین، صادرات این سوخت و سایر فرآورده‌های نفتی کشورمان بخش مهمی از نیازهای ارزی کشور را تأمین کرد.

این توضیحات، به‌وضوح نشان می‌دهد خام‌فروشی، چه مصیبتی را برای کشور خلق کرده و به همین دلیل است که مقام معظم رهبری، خواستار اجرای تدابیری برای خنثی‌سازی تحریم‌ها شده‌اند ولی چه می‌توان کرد که وزیر نفت، برای زمین زدن این ایده‌ها، دست به یک مقایسه از اساس باطل زده، و صادرات نفت را با صادرات گاز قیاس می‌کند.

برای پاسخ به این مقایسه هم باید گفت، صادرات گاز از مسیر خط لوله برخلاف صادرات نفت، جهانی نیست بلکه منطقه‌ای است؛ نُرم قراردادهای گازی نیز بلندمدت بوده و کشورهای صادرکننده و واردکننده گاز هم چاره‌ای جز اجرای آن ندارند حتی با وجود تحریم‌های شورای امنیت! نمونه بارز آن تداوم صادرات گاز ایران به ترکیه در دوره گذشته تحریم و مستثنی شدن ترکیه و عراق از خرید گاز ایران در دوره فعلی تحریم‌هاست.

همین موضوع به‌سادگی نشان می‌دهد صادرات گاز برخلاف صادرات نفت خام، تا چه اندازه حافظ منافع ملی است و برخلاف نفت، تحریم پذیر نیست؛ این موضوعی نیست که کسی نداند اما وزیری که مرتب از آمریکا انتقاد می‌کند، باید در نحوه تصمیم‌گیری‌های خود نیز به بیان و ادعای خود نیز پایبند باشد و نه آنکه در مسیری گام بردارد که کشور را در دام تحریم گرفتار کند.

موضوع بسیار ساده است؛ هم وزیر نفت و هم بسیاری از تحلیلگران بهتر از همه ما می‌دانند، چنین مقایسه‌ای تنها برای تراشیدن توجیهات نخ‌نماشده‌ای است که می‌خواهد دلیلی باشد برای تأیید تصمیمات وزارت نفت؛ وزارت‌خانه‌ای که گویا خود را فراتر از سیاست‌های نظام جمهوری اسلامی ایران می‌داند و به هیچ سند و راهبردی، پایبند نیست.

گرچه تجربه نشان داده وزیر نفت، بر اساس ذهنیت خود به همه استراتژی‌های کلان کشور خط بطلان کشیده و می‌کشد و تا توانسته برای جمهوری اسلامی ایران، بحران خلق کرده است ولی دیگر نباید مسیری که تفکر حاکم بر وزارت نفت به کشور تحمیل کرده، مجدداً مورد اعتماد قرار بگیرد که اگر این‌طور شود، بازهم تحریم‌ها به‌سوی ویرانی کشور حرکت می‌کنند.

دوشنبه ۱۳ بهمن ۱۳۹۹ ساعت ۱۰:۱۴