همیشه پای یک خارجی در میان است

ميزنفت/ در دو سال اخیر از سوی مجموعه وزارت نفت، حرکت پرشتابی جهت رسیدگی به موضوع آلاینده‌های منطقه پارس جنوبی آغاز شده است. این حرکتِ بسیار ارزشمند، از دو جهت قابل تقدیر است. جهت اول که اهمیت بیشتری دارد، مسأله رفع آلاینده‌های فراوان در منطقه پارس جنوبی است.

بخش عمده­ای از این آلاینده­ها مربوط به دود ناشی از سوختن گازهای مشعل می‌باشد که در این مقاله تحت عنوان «فلر» مطرح می‌گردد. این آلودگی بویژه در منطقه عسلویه یعنی روستای نخل تقی، شهر عسلویه و روستای بیدخون بسیار گسترده است. این منطقه، از لحاظ جغرافیایی، از شمال به سلسله جبال زاگرس و از جنوب به دریا متصل است و این امر به ماندگاری آلایندگی­ها در منطقه دامن می­زند. این منطقه در مجاورت سایت 1 منطقه پارس جنوبی قرار دارد و شامل تعداد زیادی از پالایشگاه‌های گاز مربوط به فازهای 1 تا 10 و 15 تا 21 (غیر از فاز 19) و همچنین پتروشیمی‌های منطقه عسلویه می‌باشد.

آلودگی هوای حاصل از سوختن گازهای فلر (مخصوصاً در فازهای در حال ساخت و راه اندازی، به علت شات­دان­های متعدد) در این منطقه بسیار زیاد است که نقطه اوج آلودگی هوا را شاید بتوان در روستای بیدخون مشاهده کرد. این روستا به علت جهت عمومی باد در منطقه، آلودگی‌های بسیار زیادی را متحمل می‌شود، به­گونه­ای که طبق نقل از منبع مسئول محلی، در سالیان گذشته تعداد بیماران سرطانی در این منطقه بشدت افزایش یافته و همین موضوع ضرورت رسیدگی به آلایندگی گاز فلرها را چندین برابر می‌کند.

جهت دوم، از منظر نگاه جهانی و بین المللی به این موضوع است که مطابق آمارهای جهانی، وضعیت کشورمان در این زمینه بسیار وخیم است. سالانه بالغ بر 150 میلیارد متر مکعب گاز در جهان، تحت عنوان فلرینگ به مواد آلاینده تبدیل می‌شود. از کل حجم گازهای آلاینده، 75 درصد آن متعلق به 10 کشور است که متأسفانه ایران با رتبه سوم جهانی و رتبه اول خاورمیانه، جزو این 10 کشور به حساب می‌آید. در این میان، تنها فلرینگ پالایشگاه‌های گاز مستقر در عسلویه (یا کل منطقه پارس جنوبی) بر اساس برخی ارقام اعلامی، رقمی همچون روزانه 3.5 میلیون متر مکعب گاز را به خود اختصاص می‌دهد. این موضوع علاوه بر این­که بر اساس پروتکل بین‌المللی کیوتو جریمه‌های هنگفتی را متوجه کشورمان می‌کند، سبب می­شود که با احتساب مبلغ 30 سنت برای هر متر مکعب گاز، روزانه حدود یک میلیون دلار از سرمایه‌های کشورمان در این پالایشگاه‌ها تلف گردد.

همان­گونه که ذکر شد حرکت عمومی وزارت نفت (بویژه طرح جامع توسعه پایدار پارس جنوبی و شرکت­های نفت و گاز پارس و مجتمع گاز پارس جنوبی) در این زمینه باید مورد تأیید و تشویق قرار گیرد و با سرعت بیشتری ادامه یابد، اما نکته اصلی که نگارنده را بر آن داشت تا این مقاله را به رشته تحریر درآورد، نگرانی از سیطره شرکت­های خارجی (با وجود توانایی شرکت­های داخلی) در بسیاری از فازهای پارس جنوبی، تحت عنوان پروژه صفر سازی گاز فلر (zero flaring) یا پروژه بازیافت گاز فلر (flare gas recovery) می‌باشد. پروژه بازیافت گاز فلر، پروژه­ای محیط زیستی است که در جهت به صفر رساندن سوزاندن گاز فلر در شرایط نرمال، و بازیافت این گاز و تزریق مجدد آن به خطوط یا موارد قابل استفاده درون پالایشگاه برای مصارف پالایشگاهی است. این پروژه در جهان سالهاست که توسط شرکت­های مختلف در حال انجام می‌باشد.

این پروژه چندی است که در ایران در فازهای 3-2 منطقه پارس جنوبی شروع شده و در حال طی مراحل اولیه می‌باشد. متولی پروژه‌های محیط زیستی در منطقه پارس جنوبی، "مدیریت طرح جامع توسعه پایدار پارس جنوبی" با مسئولیت آقای علی محمد احمدی از زیرمجموعه‌های وزارت نفت می‌باشد.

وی در ۱۴ تیر ۱۳۹۵، در گفت­وگو با خبرگزاری شانا می‌گوید: "بازیافت گازهای فلر منطقه و تبدیل آن‌ها به انواع انرژی قابل انتقال و مصرف با هدف جلوگیری از هدررفت انرژی­های تجدیدناپذیر از اهداف این طرح است." وی همچنین با بیان این­که مطالعه، بررسی و اجرای طرح توسعه پایدار پارس جنوبی، رفع آلایندگی گازهای فلر (zero flaring) و کاهش انتشار گازهای گلخانه­­ای دی‌اکسید کربن در منطقه را به دنبال دارد، اظهار کرد: "به صفر رسیدن آلایندگی گازهای فلر پالایشگاه‌ها، مجتمع­های پتروشیمی و سایر صنایع در منطقه پارس جنوبی از مهم‌ترین اهداف این طرح است." احمدی با اشاره به این‌که ٥٠ میلیون یورو اعتبار برای اجرای گام نخست این طرح مورد نیاز است، ادامه داد: "با برنامه­ریزی‌های صورت گرفته، طرحی برای اجرای برنامه پنجساله این پروژه پیش بینی و در آن بر ضروری‌ترین اقدامات برای دستیابی به منطقه­ای پاک در پارس جنوبی تمرکز شده است." طبق اطلاع حاصله، مطالعات امکان سنجی پروژه به صفر رساندن آلایندگی گازهای فلر فازهای 3-2 توسط یک شرکت فرانسوی به نام MPR انجام شده است.

اخیراً مطلع شدیم که وزارت نفت برای فازهای دیگر در منطقه پارس جنوبی نیز این کار را آغاز کرده است. مسأله قابل تأمل در زمینه این قراردادها آن است که طبق شنیده­ از منبع موثق، مجموعه طرح جامع توسعه پایدار پارس جنوبی، بر وجود شرکت­های خارجی - حتی بصورت حداقلی در کنسرسیوم­های تشکیل شده - در جهت حضور در مناقصه پروژه صفرسازی فلر اصرار دارد و امکانِ این­که شرکتی ایرانی به تنهایی یا از طریق کنسرسیومی بدون حضور شرکت­های خارجی، در مناقصه شرکت کند، وجود ندارد و حتی نام کشورهایی که می تواند از آن‌ها، شرکتی برای حضور در کنسرسیوم باشد نیز بطور ضمنی، معین یا پیشنهاد شده است. گرچه آقای احمدی در خرداد ماه امسال، در گفت‌وگو با خبرگزاری ایلنا، این موضوع را این­گونه رد کرده است: "این پروژه برای اولین بار در ایران انجام می‌شود و طرح در پی انتقال تکنولوژی آن جهت اجرای پروژه‌های آتی از طریق بکارگیری نیروها و توان داخل است که به همین منظور هر یک از برندگان در قالب کنسرسیومی که ساماندهی شده‌اند، اقدام خواهند کرد."

پروژه صفرسازی فلر طبق اطلاع تاکنون به چند پالایشگاه گازی دیگر در منطقه پارس جنوبی (غیر از فازهای 2 و 3) اعلام شده است. موضوع برخی نامه­های اداری در این امر، گویای این است که "پالایشگاه­های جدیدالاحداث پارس جنوبی" مخاطب این طرح‌اند و در برخی دیگر، مخاطب "پالایشگاه­های پارس جنوبی" درج شده است. چنانچه تمام پالایشگاه­های گاز فعال یا در شرف اتمام سایت­های 1و2 منطقه پارس جنوبی برای این امر در نظر گرفته شود، درمجموع، قراردادهایی که بسته خواهد شد و شرکت­های خارجی در آن‌ها سهیم خواهند بود، تنها برای پالایشگاه­های گاز، مبلغی در حدود نیم میلیارد یورو تخمین زده می‌شود. این مبلغ، تنها برای پالایشگاه­های گاز تخمین زده میشود و باید به آن، هزینه اجرای این پروژه برای فلرهای پتروشیمی‌های منطقه عسلویه نظیر نوری، پارس، آریاساسول، مبین، زاگرس و جم را نیز افزود.

این مطلب تا بدانجا پیش می‌رود که آقای احمدی در همان گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، درباره کلیه آلاینده‌های این منطقه و ملحقات طرح مزبور گفته ‌است: "طرح جامع توسعه پایدار مطالعاتی برای برنامه پنجساله آن طراحی شده است که بر ضروری‌ترین اقدامات برای دستیابی به منطقه پاک در عسلویه متمرکز است و نزدیک به 5.6 میلیارد یورو اعتبار برای اجرای پروژه‌های لازم الاجرا نیاز خواهد داشت."
دو نکته در این زمینه حائز اهمیت است. نکته اول این­که گرچه تاکنون پروژه صفرسازی گاز فلر در ایران توسط شرکت­های ایرانی به انجام نرسیده است اما شرکت مجتمع گازی پارس جنوبی (SPGC) که وظیفه بهره­برداری دائمی از فازهای ساخته شده منطقه پارس جنوبی را برعهده دارد، توانایی این را دارد که میزان گاز در حال سوختن در فلر را به میزان بسیار زیادی کاهش دهد.

این شرکت با تغییراتی در مهندسی خطوط فلر واحدهای پالایشی (تغییرات پایپینگ) و بهینه­سازی (اپتیمیزاسیون)، می‌تواند میزان گاز فلر را به حداقل مقدار ممکن برساند. شرکت مجتمع گازی پارس جنوبی، این کار را در فازهای 4 و 5 منطقه پارس جنوبی در عسلویه انجام داده و پالایشگاه فازهای 4 و 5، هم اینک مشعل بسیار کوچکی دارد که حاکی از موفقیت آنها در این زمینه، و تجربه­ای کاملا موفقیت آمیز است.

مطابق نظرِ یکی از کارشناسان ارشد پالایشگاههای گاز منطقه پارس جنوبی، میتوان تخمین زد که با مبلغی بسیار کمتر از مبلغ قرارداد فازهای 2 و 3، بتوان درصد زیادی از فلرینگ هر پالایشگاه را، با همین روشی که در فازهای 4و5 انجام شده است، کاهش داد. لازم به یادآوری است که شرکت مجتمع گازی پارس جنوبی با بهره­گیری از مدیران و مهندسان ایرانی از سال 1377 تاکنون، مدیریت و راهبری فازهای در حال بهره­برداری از منطقه پارس جنوبی را برعهده دارد و از این رو برای این شرکت، انجام این­گونه پروژه‌های متوسط یا نسبتاً کوچک، امری بزرگ به نظر نمی‌رسد.

نکته دوم این­که چنانچه اصرار بر حضور شرکتهای خارجی در این زمینه وجود داشته باشد، باید طوری برنامه­ریزی شود که پس از انجام یک یا دو پروژه با همکاری و تکنولوژی شرکت­های خارجی در زمینه صفرسازی فلرینگ، نهایتاً تکنولوژی آن به کشور ورود کرده و از قراردادهای مشابه با شرکت­های خارجی جهت انجام همان پروژه در منطقه پارس جنوبی خودداری شود که امیدواریم وزارت مربوطه در این زمینه، برنامه خود را بصورت شفاف، اطلاع رسانی نموده و از نگرانی (بخاطر انجام پروژه‌های مشابه) جلوگیری نماید و پروژه های بعدی در راستای صفرسازی فلر را با تکنولوژی وارد شده، و با همکاری علمیِ مجموعه‌های داخلی مانند پژوهشگاه صنعت نفت، شرکت­های مهندسیِ زیرمجموعه پیمانکاران بزرگ نفتی ایرانی و یا شرکت­های دانش بنیان فناور به انجام رسانده و حتی آن را بومی و بهینه سازی کند.

شایان ذکر است که پروژه بازیافت گاز فلر، پروژه‌هایی در ابعاد بزرگ نیستند و بعضاً بصورت یک پکیج آماده و یا واحد پالایشی (یونیت) هستند که در محل ساخته می‌شوند و حداکثر در ابعادی به اندازه یکی از یونیت­های معمولیِ یک فاز پالایشگاه گازی می‌باشند.

در پایان کلام، بار دیگر یادآور می­شویم که اهتمام وزارت نفت برای حل مشکل آلودگی‌های منطقه پارس جنوبی شایسته قدردانی می­باشد.

پانوشت: وزارت نفت، با حکم مدیرعامل سابق شرکت ملی نفت آقای مهندس جوادی، آقای علی­ محمد احمدی را به عنوان مجری طرح جامع توسعه پایدار منطقه پارس جنوبی، منصوب نموده است. ایشان از لحاظ علمی، به بنیانگذار انرژی­های نو در ایران معروف است و در سوابق سیاسی خود نیز، نمایندگی ادوار سوم و ششم مجلس شورای اسلامی از الیگودرز را دارا می‌باشد.
 

سه شنبه ۱۱ آبان ۱۳۹۵ ساعت ۱۰:۲۷