چشم انداز ساخت خط لوله ترنس کاسپین

میز نفت| با تکمیل تدریجی کریدور گازی جنوبی، یک مسیر جدید برای تامین گاز اروپا فراهم شده و‌ نیاز بیشتری به ساخت خط لوله ترنس کاسپین احساس می شود. در وبگاه های اقتصادی، این موضوع مورد بررسی قرار گرفته و اهمیت این پروژه از دو منظر افزایش امنیت انرژی اروپا و‌ تکمیل شبکه خطوط لوله آسیای میانه تا مرزهای اتحادیه اروپا بررسی شده است.

در آینده نزدیک، کریدور گازی جنوبی عملیاتی خواهد شد و سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز میدان شاه دنیز آذربایجان را به مشتریان خود در جنوب اروپا تحویل خواهد داد.
اگرچه این کریدور به متنوع شدن منابع انرژی مصرفی اروپا منجر می گردد، اما حجم گاز ترانزیت شده سالانه آن (۱۰ میلیارد مترمکعب) در مقایسه با مصرف گاز اروپا در هر سال (۴۵۰ تا ۵۰۰ میلیارد مترمکعب) اندک است.

به همین دلیل، ایالات متحده و اتحادیه اروپا از چند دهه پیش ایده ساخت خط لوله ترنس کاسپین را با ظرفیت ۳۰ میلیارد متر مکعب را برای اتصال میادین گازی ترکمنستان به اروپا پیشنهاد کرده اند.

در ادامه با ویژگی های این پروژه آشنا می شویم؛
در ۲۵ سال اخیر، خط لوله های مختلفی برای انتقال نفت و گاز دریای کاسپین پیشنهاد شده است. اگرچه پروژه باکو_ تفلیس_ جیحان عملیاتی شده، اما بسیاری دیگر از این طرح ها همچنان بر روی کاغذ قرار دارند.

مرکز مطالعات بین المللی و راهبردی(CSIS)  در مقاله ای اعلام کرده که برای اجرای موفق این پروژه به چهار عامل نیاز داریم: وجود ذخایر کافی نفت و گاز، سودآوری اقتصادی، کارایی تجاری و حمایت سیاسی از آن.

اما این پروژه از چه وضعیتی برخوردار است؟
نخست اینکه دولت ترکمنستان دارای ذخایر عظیم گاز طبیعی است. هرچند بخش اعظم تولیدات میادین قدیمی و جدید این کشور در قالب قراردادهای بلندمدت به چینی ها فروخته شده است. در مورد ظرفیت تولید میادین قدیمی که در گذشته عمدتا به روس ها فروخته می شد، اطلاعات کافی وجود ندارد. اما می توان گفت که آن میادین با افت تولید روبرو شده اند. لذا برای تامین گاز خوراک خط لوله ترنس کاسپین باید میادین جدیدی توسعه یابد.

دوم اینکه برای تامین گاز این پروژه، بهترین گزینه، در اختیار گذاشتن میادین گازی ترکمنستان به شرکت های بین المللی نفتی و تامین منابع مالی لازم از بانک های بزرگ است. اما دولت ترکمنستان تمایلی به حضور شرکت های بین المللی و جذب سرمایه گذاری خارجی در میادین خشکی کشورش ندارد. 

بدون حضور شرکت های بین المللی، این پروژه نخواهد توانست به اهداف تجاری خود دست یابد. البته در اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی شرکت پی اس جی  برای اجرای این خط لوله اعلام آمادگی کرده بود. اما تلاش های آنها به نتیجه نرسید. در دو دهه اخیر، هیچ‌ شرکتی برای ساخت این پروژه اعلام آمادگی نکرده است. به هر ترتیب، در هیچ نقطه دنیا (به استثنای آمریکای شمالی)، پروژه های خط لوله بدون مشارکت غول های بالادستی امکان ساخت نداشته است. در مجموع، بدون تغییر در رویکردهای بسته و غیرمنعطف رهبران عشق آباد، مزایای تجاری این طرح هیچگاه محقق نخواهد شد.

علاوه بر پرهزینه بودن توسعه میادین گاز طبیعی، به دلیل میزان بالای گوگرد در گاز این کشور، تولید، انتقال و پالایش این ذخایر نیز پرهزینه خواهد بود.

دولت ترکمنستان در سال های اخیر یک خط لوله شرقی-غربی را احداث کرده تا گاز میادین بزرگ غرب این کشور تا سواحل کاسپین منتقل گردد. البته تاکنون کمپرسورهای مورد نیاز برای انتقال سالانه 30 میلیارد متر مکعب گاز از طریق این طرح، خریداری و نصب نشده است.

همچنین هزینه ساخت خط لوله برای انتقال گاز از بستر دریای کاسپین بسیار بالا خواهد بود. پس از ساخت خط لوله ترنس کاسپین، باید برای اتصال آن به کریدور گازی جنوبی نیز میلیاردها دلار سرمایه گذاری انجام شود. البته فعلا این کریدور تنها برای انتقال 15 میلیارد متر مکعب از گاز ترکمن ها آمادگی دارد و افزایش ظرفیت انتقال این کریدور به سرمایه گذاری های بیشتری نیاز دارد.

یک نکته مهم دیگر اینست که گاز ترکمنستان دارای میعانات گازی همراه سبک و کم ارزش است. در مقابل، میعانات سنگین میدان شاه دنیز آذربایجان باعث افزایش درآمدها و جذابیت توسعه آن شده است.

انستیتوی مطالعات انرژی آکسفورد در سال 2018 میلادی پژوهش گسترده ای در مورد ارزیابی اقتصادی گاز ترکمنستان انجام داده است. نتایج این مطالعه چندان بهت آور نخواهد بود. چرا که در آن پژوهش نتیجه گیری شده که گاز ترکمنستان در بازار اروپا از نظر قیمت، رقابتی نخواهد بود.

در مورد رشد تقاضای آینده گاز در قاره اروپا، ابهام های زیادی وجود دارد. به دنبال پیامدهای همه‌گیری ویروس کرونا و پرسش ها در مورد نقش گاز در سیاست های آتی انرژی اروپا، می توان پیش بینی کرد که دولت های اروپایی به قراردادهای بلندمدت و با مقادیر قابل توجه خرید گاز طبیعی ترکمنستان، تن نخواهند داد. 

بدین ترتیب حتی اگر برای ساخت این پروژه یارانه نیز در نظر گرفته شود، باز هم در عرضه گاز رقابتی در بازار اروپا یا چالش روبرو خواهد بود.

باتوجه به ناکامی پروژه ترنس کاسپین در سه عامل نخست، در ادامه به بررسی حمایت های سیاسی از آن می پردازیم.

ما می دانیم که دولتمردان باکو و عشق آباد در کنار ایالات متحده و اتحادیه اروپا از حامیان پروژه عظیم ترنس کاسپین هستند. 

اما تجارب گذشته نشان می دهد این حمایت ها لازم بوده، اما برای موفقیت کافی نیستند. این حمایت ها نمی توانند سودآوری اقتصادی و ارزش آفرینی تجاری را تضمین کنند. پروژه ترنس کاسپین با شرایط متفاوتی نسبت به دو دهه قبل روبرو شده است. ده ها پروژه تولید ال ان جی در سراسر دنیا راه اندازی شده و یا در حال ساخت است. آینده تقاضای گاز طبیعی نیز با تردیدهایی روبرو است.

قیمت کنونی گاز در اروپا پایین تر از اکثر نقاط دنیا بوده و این شرایط تا سال ها ادامه خواهد یافت. بدین ترتیب حتی اگر دولت ترکمنستان از صبح فردا با تحولی اساسی در سیاست هایش، برای غول های نفتی حوزه بالادستی فرش قرمز پهن کند، بازهم چالش های تجاری و اقتصادی پروژه خط لوله ترنس کاسپین وجود خواهد داشت. آینده در دستان کاراترین ها، کم هزینه ترین ها و منعطف ترین ها خواهد بود.



منبع: Atlantic Council
مترجم: محسن داوری

سه شنبه ۱۱ شهريور ۱۳۹۹ ساعت ۱۳:۳۳