و اما نفت کوره در ایران

به گزارش ميزنفت ، تلاش کشورهای صاحب صنعت پالایش برای کاهش نفت کوره و فرآورده‌های کم‌ارزش، موجب بروز روش‌هایی برای نوسازی و بهبود تکنولوژی پالایشگاه‌ها شده است و امروزه «درصد تبدیل نفت خام به نفت کوره» به عنوان شاخصی در این زمینه مبدل شده است. کشور چین توانسته است با ساخت پالایشگاه‌های جدید یا به‌روزرسانی پالایشگاه‌های قدیمی، درصد تبدیل نفت خام به نفت کوره را از 10 درصد در سال 2000 به 2.8 درصد در سال 2012 برساند. در طی همین سال‌ها کشور کره نیز درصد تبدیل مذکور را از 25 درصد به 10 درصد رسانده است.

ایران اگرچه طی سالیان مذکور با اجرای پروژه‌هایی از نوع توسعه و ارتقاء کیفیت به کاهش 8 درصدی شاخص فوق دست یافته است اما به نظر می‌رسد تلاش‌های صورت گرفته در این زمینه ناکافی است و ایران همچنان بالاترین درصد تبدیل نفت خام به نفت کوره در میان 12 کشور با ظرفیت پالایشی بالای 1.5 میلیون بشکه در روز را داراست.

*کشورهای دنیا برای کاهش نفت کوره چه می‌کنند؟

بر اساس این گزارش، در اولین نسل پالایشگاه‌های نفت دنیا که در فاصله سال‌های 1855 تا 1875 میلادی ساخته شد فقط نفت سفید تولید می‌شد و مابقی محصولات پالایش نشده به رودخانه‌ها تخلیه می‌گردید. به مرور زمان، با افزایش بازدهی و استفاده از فناوری‌های نوین در صنعت پالایش، سهم محصولات سبک‌تر، با ارزش‌تر و پاک‌تر در این صنعت افزایش یافت تا جایی که به ترتیب گازمایع، نفتا و بنزین، گازوئیل، نفت سفید (کروسین) و نفت کوره به عنوان فرآورده‌های اصلی پالایشگاه‌ها شناخته شدند و سهم تولیدات غیرقابل استفاده که به محیط تخلیه می‌شد تقریبا به صفر رسید. تداوم توسعه این صنعت از طریق افزایش کیفیت محصولات، تکمیل زنجیره ارزش و نهایتا کاهش سهم باقی مانده‌های سنگین و کم‌ارزش نظیر «نفت کوره» در حال انجام است.

امروزه صنعت پالایش یکی از صنایع فعال جهان محسوب می‌شود و بررسی سیاست‌های صنعتی کشورهایی نظیر امریکا، چین و هند نشان می‌دهد که این کشورها اهتمام ویژه‌ای به ساخت پالایشگاه‌های جدید یا به روز کردن فناوری پالایشگاه‌های قدیمی با اجرای طرح‌های توسعه و ارتقای کیفیت دارند. به عنوان مثال، کشور امریکا که در مجموع حدود 140 پالایشگاه را در خود جای داده است، در سال‌های اخیر چندین پروژه از پالایشگاه‌های کوچک 2 هزار بشکه‌ای تا پالایشگاه‌های چند صد هزار بشکه‌ای ساخته است. اما آنچه امروزه بیش از ساخت پالایشگاه‌های جدید مورد توجه کشورهای پیشرفته دنیا قرار دارد، طرح‌هایی از نوع توسعه Expansion، افزایش ظرفیت Capacity Extension، ارتقای کیفیت Upgrading و مدرنیزه کردن Modernization است که معمولا توسط خود پالایشگاه‌ها یا در واقع توسط شرکت‌های پالایشی صاحب پالایشگاه اجرا می‌شود.

«توسعه» شامل ساخت فازهای مشابه یا غیرمشابه در کنار پالایشگاه موجود است و معمولا به زمین و مساحتی مجزا -به تناسب اندازه طرح- احتیاج دارد. «افزایش ظرفیت» شامل تعویض و بزرگ کردن تمام یا بخشی از واحدها و تجهیزات برای بالا بردن ظرفیت پالایشی است. «ارتقاء کیفیت» عبارت از بهبود کیفیت محصولات نظیر تصفیه از ناخالصی‌هایی نظیر گوگرد و همچنین فرآورش مجدد ته‌مانده‌های برج تقطیر برای کاهش محصولات کم‌ارزش نظیر نفت کوره و افزایش محصولات باارزش‌تر نظیر بنزین و گازوئیل، از طریق اضافه کردن فرآیندهای به روز نظیر RFCC است. «مدرنیزه کردن» عبارت از جایگزین کردن تجهیزات و روش‌های فرسوده با تجهیزات و روش‌های جدید برای افزایش بازدهی و کاهش مصرف انرژی است. چهار روش فوق‌ ممکن است به صورت جداگانه و یا همزمان در یک پالایشگاه به اجرا درآید.

نفت کوره به عنوان کم‌ارزش‌ترین فراورده پالایشی که ارزش قیمتی آن از نفت خام نیز پایین‌تر است محصولی است که عموم کشورها با اجرای طرح‌های ارتقاء‌ کیفیت در تلاش‌اند سهم آن را در سبد محصولات پالایشی خود کاهش دهند. متوسط تبدیل نفت خام به نفت کوره در پالایشگاه‌های ایران، در سال 2012 برابر 27.5 درصد و در جهان 11 درصد بوده است. در این میان امریکا با 2.7 درصد صدرنشین کشورهای با کمترین درصد تولید نفت کوره است. شکل1 درصد تبدیل نفت خام به نفت کوره در نقاط مختلف جهان را نمایش می‌دهد.  شکل1- درصد تبدیل نفت خام به نفت کوره در نقاط مختلف جهان (متوسط سال‌های 2010 تا 2013)

مطابق آمار اداره اطلاعات انرژی امریکا (EIA) در سال 2012، رتبه‌بندی کشورهای با ظرفیت پالایشی بالای 1.5 میلیون بشکه در روز مطابق شکل2 است:
 شکل2- رتبه‌بندی ظرفیت پالایش کشورهای با ظرفیت بیشتر از 1.5 میلیون بشکه در روز در سال 2012

همانطور که از شکل 2 برمی‌آید ایران رتبه 11 دنیا در ظرفیت پالایش نفت خام در سال 2012 را دارا بوده است. بررسی عملکرد این 12 کشور در کاهش تولید نفت کوره از سال 2000 تا 2012 نشان می‌دهد که کشورهای چین، کره جنوبی و هند موفق شده‌اند بیش از سایر کشورها به کاهش «درصد تبدیل نفت خام به نفت کوره» دست یابند که در واقع از اتخاذ سیاست‌های بهبود و ارتقای تکنولوژی در صنعت پالایشِ آن‌ها حکایت دارد. رتبه‌بندی کشورها در این زمینه در شکل‌های3 و 4 نمایش داده شده است. شکل3- تغییرات درصد تبدیل نفت خام به نفت کوره در برخی از کشورهای با ظرفیت پالایشی بالای 1.5 میلیون بشکه، در سال‌های 2000 تا 2012 شکل4- تغییرات درصد تبدیل نفت خام به نفت کوره در برخی از کشورهای با ظرفیت پالایشی بالای 1.5 میلیون بشکه، در سال‌های 2000 تا 2012

همانطور که در شکل‌3 مشاهده می‌شود کشور چین توانسته است با ساخت پالایشگاه‌های جدید یا به‌روزرسانی پالایشگاه‌های قدیمی، درصد تبدیل نفت خام به نفت کوره را تا 72 درصد کاهش دهد، بدین معنا که موفق شده است شاخص مذکور را از 10 درصد در سال 2000 به 2.8 درصد در سال 2012 برساند.

همچنین از شکل‌های3 و 5 استنباط می‌شود که کشور کره موفق شده است درصد تبدیل مذکور را از 25 درصد در سال 2000 به 10 درصد در سال 2012 برساند و این شاخص را 59 درصد کاهش دهد. براساس اطلاعات موجود در شکل 5، ایران در  بین کشورهای با ظرفیت پالایشی بالای 1.5 میلیون بشکه در روز در جایگاه دهم از لحاظ کاهش درصد تبدیل نفت خام به نفت کوره قرار گرفته و موفق شده است شاخص مذکور را از 30 درصد در سال 2000 به 27.5 درصد در سال 2012 برساند و آن را 8 درصد بهبود بخشد. شکل5- رتبه‌بندی کشورهای با ظرفیت پالایشی بالای 5/1 میلیون بشکه در کاهش درصد تبدیل نفت خام به نفت کوره از سال‌ 2000 تا سال 2012

اگرچه ایران با اجرای پروژه‌هایی از نوع توسعه و ارتقای کیفیت طی سالیان اخیر به این کاهش 8 درصدی دست یافته است اما به نظر می‌رسد تلاش‌های صورت گرفته در این زمینه ناکافی است و مطابق شکل6، ایران همچنان بالاترین درصد تبدیل را در میان این کشورها داراست.

شکل6-مقایسه درصد تبدیل نفت خام به نفت کوره در کشورهای با ظرفیت پالایشی بالای 1.5 میلیون بشکه، در سال 2000 و سال 2012

به نظر می‌رسد علت توفیق کشورهای پیشرفته در این زمینه، ساختار مناسب اقتصادی و توسعه صنعتی آنها است. به طوری که عواملی نظیر «قیمت‌گذاری مناسب» برای گریدهای مختلفِ کیفیت یک محصول، صحیح بودن و سودده بودن مجرای سرمایه‌گذاری‌های سالم صنعتی، مشوق‌های حاکمیت و غیره در این کشورها، پالایشگاه‌ها را به سمت اجرای طرح‌های توسعه و ارتقای کیفیت سوق می‌دهد. اما حاکم نبودن همین ساختار در ایران موجب شده است که پالایشگاه‌ها علیرغم برنامه‌ریزی وزارت نفت و شرکت ملی پالایش و پخش برای کاهش نفت کوره، حاضر به اجرای چنین طرح‌هایی نبوده و معتقد باشند که اجرای آنها از لحاظ اقتصادی به صرفه نیست.

سیاست کشورهایی نظیر امریکا، فعال کردن بخش خصوصی در مالکیت پالایشگاه‌ها و راهبری سیاست‌ها به سمتی است که خود پالایشگاه‌ها علاقه‌‌مند باشند با اجرای طرح‌های مختلف در طول سالیان متمادی به افزایش ظرفیت پالایشی و ارتقای کیفیت محصولات بپردازند و پویایی خود را حفظ نمایند. این روش ضمن آنکه از بار مسئولیت و درگیر شدن دولت در امور سرمایه‌گذاری، دانش فنی، پیمانکاری و غیره می‌کاهد، تامین نیاز داخلی و حفظ صادرات آن کشور در فرآورده‌های نفتی را برای حاکمیت تضمین می‌کند. لذا حاکمیت خواهد توانست بدون کم شدن ظرفیت پالایشی کشور، پالایشگاه‌های فرسوده را تعطیل و از رده خارج کند. اجرای همین راهکار در امریکا شرایط و امکانی را برای این کشور پدید آورده است که طی چند سال اخیر تعداد پالایشگاه‌های فعال امریکا در حال کاهش اما ظرفیت پالایشی این کشور رو به افزایش است. چنانکه تعداد پالایشگاه‌های فعال از 148 مورد در سال 2010 به 140 مورد در سال 2015 رسیده است اما ظرفیت کل پالایشگاه‌های امریکا از 17.5 میلیون بشکه به 18 میلیون بشکه در روز افزایش یافته است*.

در آینده مطالب بیشتری در مورد پتانسیل‌ها، موانع و همچنین فعالیت‌های ایران در زمینه ارتقاء فناوری صنعت پالایش و کاهش نفت کوره بیان خواهد شد.




منبع: فارس

چهارشنبه ۱۶ دی ۱۳۹۴ ساعت ۱۳:۳۲