همه چیز از فقر مالی عبدالعزیز شروع شد
عربستان چگونه نفتی شد؟
میز نفت - جنگ جهانی اول و تضعیف عثمانی؛ جنگی که بریتانیا از ضعف عثمانی‌ها بیشترین بهره را برد و قلمرو این امپراتوری را چندتکه کرد. یکی از این تکیه‌ها، کشوری بود که دو دهه بعد، تبدیل به معدن نفت جهان شد:«عربستان سعودی.»
وحید حاجی پور | جنگ و خونریزی بخش مهمی از تاریخ عربستان سعودی است؛ کشوری که در سال توسط بریتانیا 1932 تأسیس شد و عبدالعزیز بن سعود، پس از 20 سال خونریزی قدرت را به دست گرفت. تا سال 1932 حجاز و سرزمین‌های اطراف جزو سرزمین‌های عثمانی شمرده می‌شد و چیزی به نام عربستان سعودی وجود خارجی نداشت.
در سال 1915 معاهده‌ای توسط دولت هند و انگلیس به تصویب رسید که بر اساس آن، مناطق نجد، الأحساء، قطیف، جُبیل و نواحی اطراف به ابن سعود واگذار می‌شد به شرطی که او بدون موافقت بریتانیا با هیچ قدرت ثالثی تماس نگیرد و به آن‌ها امتیازی ندهد. ابن سعود همچنین در عوض متعهد می‌شد کویت، بحرین، قطر و عمان را مورد تجاوز قرار ندهد. این قراردادِ تحت‌الحمایگی که با تعهد پرداخت منظم کمک مالی و تحویل اسلحه به کام ابن سعود شیرین‌تر شده بود.
نوامبر 1916 شریف حسین به‌عنوان پادشاه شبه‌جزیره تاج‌گذاری کرد؛ سعودی‌ها به جنگ با شریف حسینی پرداختند که حکومتش مورد تائید بریتانیا بود اما جنگ با او را آغاز کردند و در این میان، لندن می‌خواست عبدالعزیز را صاحب حجاز کند تا از شر شریف حسین خلاص شود.
با فتح حجاز در سال 1924 و طی یک جنگ خون‌بار و وحشتناک، عبدالعزیز بر قدرت خود افزود و با گرفتن بیعت از همه قبایل و عشیره‌ها، خود را در معرض یک پادشاهی قرارداد. پادشاهی‌ای که پشتش به حمایت لندن گرم بود و درنهایت، منجر به تأسیس پادشاهی سعودی در سال 1932 شد.
در بلبشوی خونین شبه‌جزیره، یک سرگرد آمریکایی به نام فرانک هلمز، در جستجوی نفت بود؛ او در سال 1923 یک امتیاز نفتی در منطقه حسا در شرق عربستان به دست آورده بود. او در این منطقه به نقت نرسید و به بغداد کوچ کرد تا شاید در آن منطقه به نفت سلام کند.
انگلیسی‌ها وی را مزاحمی می‌دانستند که می‌خواهد «ابو نفت» خاورمیانه شود اما زمین شناسان انگلیسی می‌گفتند تنها چیزی که در عربستان یافت نمی‌شود، نفت است. امتیازاتی که هلمز در اختیار داشت برای وی هیچ دستاوردی نداشت تا آنکه به دلیل اوضاع بد اقتصادی خود و مجموعه‌اش، پیشنهاد فروش امتیاز را به شرکت نفت ایران-انگلیس ارائه داد ولی هیچ‌کس خریدار امتیازی نبود که حتی بوی نفت هم نمی‌داد.
هلمز به سراغ آمریکایی‌ها رفت ولی پاسخ آن‌ها نیز منفی بود اما شرکت گلف اویل که توسط استاندارد اویل از نفت آمریکا رانده‌شده بود، به‌پیشنهاد هلمز چراغ سبز نشان داد و شرکت استاندارد کالیفرنیا را به هلمز معرفی کرد تا همکاری خود را با این شرکت آغاز کند.
گلف اویل به کویت رفت و استاندارد کالیفرنیا در بحرین کار کشف نفت را آغاز کردند اما بریتانیا خشمگین از این وضعیت، به مخالفت با شرکت‌های آمریکایی پرداخت.
این دو شرکت که از پشتوانه سیاسی دولت آمریکا برخوردار بودند، دولت را به میان کشیدند تا بریتانیا تحت‌فشار دولت آمریکا و همچنین به دلیل توسعه نفتی مناطق تحت مدیریت خود که درنهایت سودش به انگلستان می‌رسد، در سال 1929 از موضع خود کوتاه آمد و اجازه داد، استاندارد کالیفرنیا که به سوکال معروف شد، فعالیت خود را در بحرین آغاز کند به‌شرط آنکه همه‌چیز تحت نظر این کشور و سفیر کبیرش باشد.
اکتبر سال 1931 حفاری در بحرین آغاز شد و در ماه می همان سال، در بحرین نفت کشف شد؛ در 36 کیلومتری عربستان. در همان سال‌ها، عبدالعزیز به دلیل کاهش درآمدهای حج، دچار بحران مالی شده بود و خبر کشف نفت در بحرین، وی را تحریک می‌کرد تا شرکت‌های آمریکایی را به خاک کشورش بکشاند.او پولی برای پرداخت به قبایل عربستان نداشت و نارضایتی‌های اقتصادی در حال تحریک قبایل برای قیام علیه او بود.
پادشاه عربستان مشتاق با اعطای امتیاز نفت به آمریکایی‌ها بود ولی انگلیسی‌ها نمی‌خواستند چنین اتفاقی رخ دهد. شرکت نفت ایران و انگلیس در ابتدا خودش برای کسب امتیاز به میان آمد تا آمریکایی‌ها وارد قلمروی بریتانیا نشود؛ پیشنهاد مالی که ارائه دادند یک‌پنجم سوکال بود و دست‌آخر با پوزخندی به سوکال، این امتیاز را رها کردند.
ابن سعود در 29 می 1932 با سوکال به توافق رسید؛ در نوامبر ۱۹۳۳ میلادی، یک شرکت مشترک با نام شرکت نفت استاندارد کالیفرنیا عربین معروف به کاسوک تأسیس شد و قراردادش با عبدالعزیز 60 سال اعتبار داشت. در ژوئن سال ۱۹۳۴ میلادی، زمین شناسان فعالیت‌های گسترده خود در یک ساختار با عنوان گنبد دمام را به پایان رساندند. در گزارش اولیه ارسالی به سانفرانسیسکو، آن‌ها پیشنهاد کرده بودند که حفاری آغاز شود. مهندسان نفت آمریکایی در هفت نقطه مختلف حفاری‌های خود را آغاز کردند. پنج سال پس از آغاز این حفاری‌ها، آن‌ها سرانجام به نفت رسیدند.
آن‌ها پس از پنج سال تلاش ناموفق، سرانجام در چاه شماره ۷ و در روز ۴ مارس ۱۹۳۸ میلادی، توانستند به نفت برسند. یک سال پس از کشف نفت، نخستین تانکر حامل نفت عربستان صادر شد. این نفت‌کش دارای یک‌میلیون بشکه نفت ظرفیت بود. این نفت‌کش در روز ۱ می ۱۹۳۹ میلادی در سواحل رأس التنوره بارگیری شد. ملک عبدالعزیز، شیر بارگیری نخستین محموله نفت صادراتی کشورش را باز کرد.
در سال 1915 معاهده‌ای توسط دولت هند و انگلیس به تصویب رسید که بر اساس آن، مناطق نجد، الأحساء، قطیف، جُبیل و نواحی اطراف به ابن سعود واگذار می‌شد به شرطی که او بدون موافقت بریتانیا با هیچ قدرت ثالثی تماس نگیرد و به آن‌ها امتیازی ندهد. ابن سعود همچنین در عوض متعهد می‌شد کویت، بحرین، قطر و عمان را مورد تجاوز قرار ندهد. این قراردادِ تحت‌الحمایگی که با تعهد پرداخت منظم کمک مالی و تحویل اسلحه به کام ابن سعود شیرین‌تر شده بود.
نوامبر 1916 شریف حسین به‌عنوان پادشاه شبه‌جزیره تاج‌گذاری کرد؛ سعودی‌ها به جنگ با شریف حسینی پرداختند که حکومتش مورد تائید بریتانیا بود اما جنگ با او را آغاز کردند و در این میان، لندن می‌خواست عبدالعزیز را صاحب حجاز کند تا از شر شریف حسین خلاص شود.
با فتح حجاز در سال 1924 و طی یک جنگ خون‌بار و وحشتناک، عبدالعزیز بر قدرت خود افزود و با گرفتن بیعت از همه قبایل و عشیره‌ها، خود را در معرض یک پادشاهی قرارداد. پادشاهی‌ای که پشتش به حمایت لندن گرم بود و درنهایت، منجر به تأسیس پادشاهی سعودی در سال 1932 شد.
در بلبشوی خونین شبه‌جزیره، یک سرگرد آمریکایی به نام فرانک هلمز، در جستجوی نفت بود؛ او در سال 1923 یک امتیاز نفتی در منطقه حسا در شرق عربستان به دست آورده بود. او در این منطقه به نقت نرسید و به بغداد کوچ کرد تا شاید در آن منطقه به نفت سلام کند.
انگلیسی‌ها وی را مزاحمی می‌دانستند که می‌خواهد «ابو نفت» خاورمیانه شود اما زمین شناسان انگلیسی می‌گفتند تنها چیزی که در عربستان یافت نمی‌شود، نفت است. امتیازاتی که هلمز در اختیار داشت برای وی هیچ دستاوردی نداشت تا آنکه به دلیل اوضاع بد اقتصادی خود و مجموعه‌اش، پیشنهاد فروش امتیاز را به شرکت نفت ایران-انگلیس ارائه داد ولی هیچ‌کس خریدار امتیازی نبود که حتی بوی نفت هم نمی‌داد.
هلمز به سراغ آمریکایی‌ها رفت ولی پاسخ آن‌ها نیز منفی بود اما شرکت گلف اویل که توسط استاندارد اویل از نفت آمریکا رانده‌شده بود، به‌پیشنهاد هلمز چراغ سبز نشان داد و شرکت استاندارد کالیفرنیا را به هلمز معرفی کرد تا همکاری خود را با این شرکت آغاز کند.
گلف اویل به کویت رفت و استاندارد کالیفرنیا در بحرین کار کشف نفت را آغاز کردند اما بریتانیا خشمگین از این وضعیت، به مخالفت با شرکت‌های آمریکایی پرداخت.
این دو شرکت که از پشتوانه سیاسی دولت آمریکا برخوردار بودند، دولت را به میان کشیدند تا بریتانیا تحت‌فشار دولت آمریکا و همچنین به دلیل توسعه نفتی مناطق تحت مدیریت خود که درنهایت سودش به انگلستان می‌رسد، در سال 1929 از موضع خود کوتاه آمد و اجازه داد، استاندارد کالیفرنیا که به سوکال معروف شد، فعالیت خود را در بحرین آغاز کند به‌شرط آنکه همه‌چیز تحت نظر این کشور و سفیر کبیرش باشد.
اکتبر سال 1931 حفاری در بحرین آغاز شد و در ماه می همان سال، در بحرین نفت کشف شد؛ در 36 کیلومتری عربستان. در همان سال‌ها، عبدالعزیز به دلیل کاهش درآمدهای حج، دچار بحران مالی شده بود و خبر کشف نفت در بحرین، وی را تحریک می‌کرد تا شرکت‌های آمریکایی را به خاک کشورش بکشاند.او پولی برای پرداخت به قبایل عربستان نداشت و نارضایتی‌های اقتصادی در حال تحریک قبایل برای قیام علیه او بود.
پادشاه عربستان مشتاق با اعطای امتیاز نفت به آمریکایی‌ها بود ولی انگلیسی‌ها نمی‌خواستند چنین اتفاقی رخ دهد. شرکت نفت ایران و انگلیس در ابتدا خودش برای کسب امتیاز به میان آمد تا آمریکایی‌ها وارد قلمروی بریتانیا نشود؛ پیشنهاد مالی که ارائه دادند یک‌پنجم سوکال بود و دست‌آخر با پوزخندی به سوکال، این امتیاز را رها کردند.
ابن سعود در 29 می 1932 با سوکال به توافق رسید؛ در نوامبر ۱۹۳۳ میلادی، یک شرکت مشترک با نام شرکت نفت استاندارد کالیفرنیا عربین معروف به کاسوک تأسیس شد و قراردادش با عبدالعزیز 60 سال اعتبار داشت. در ژوئن سال ۱۹۳۴ میلادی، زمین شناسان فعالیت‌های گسترده خود در یک ساختار با عنوان گنبد دمام را به پایان رساندند. در گزارش اولیه ارسالی به سانفرانسیسکو، آن‌ها پیشنهاد کرده بودند که حفاری آغاز شود. مهندسان نفت آمریکایی در هفت نقطه مختلف حفاری‌های خود را آغاز کردند. پنج سال پس از آغاز این حفاری‌ها، آن‌ها سرانجام به نفت رسیدند.
آن‌ها پس از پنج سال تلاش ناموفق، سرانجام در چاه شماره ۷ و در روز ۴ مارس ۱۹۳۸ میلادی، توانستند به نفت برسند. یک سال پس از کشف نفت، نخستین تانکر حامل نفت عربستان صادر شد. این نفت‌کش دارای یک‌میلیون بشکه نفت ظرفیت بود. این نفت‌کش در روز ۱ می ۱۹۳۹ میلادی در سواحل رأس التنوره بارگیری شد. ملک عبدالعزیز، شیر بارگیری نخستین محموله نفت صادراتی کشورش را باز کرد.
دوشنبه ۲۵ دی ۱۴۰۲ ساعت ۰۵:۲۴
کد مطلب: 36855